O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi

7.3. Mehnat unumdorligi ko
,
satkichlarini hisoblash va
tahlil qilish uslubi
 
Mehnat unimdorligi deganda
 
aniq vaqt birligi (1-kishi-soat, 1-kishi-kuni) 
hisobiga yetishtirilgan mahsulot miqdori (xajmi) yoki bajarilgan ish hajmi 
tushuniladi

Mehnat unimdorligi bevosita va bilvosita ko‟rsatkichlar orqali ifodolanadi: 
1.Bevosita ko’rsatkichi
. Bu ko‟rsatkich 1 kishi-soat,1 kishi-kuni va o‟rtacha 1 kishi 
hisobiga yetishtirilgan mahsulot miqdori bilan ifodalanadii:
𝒗 =
𝑯
𝑻
2.Bilvosita ko’rsatkichi.
Bu ko‟rsatkich yetishtirilgan mahsulotning bir birligi uchun 
sarf bo‟lgan vaqt(kishi-soat, kishi-kuni) bilan ifodalanadi:
𝒕 =
𝑻
𝑯
 
Bunda, 
H
– hosildorlik (mahsuldorlik) darajasi; 
T
- 1 gektar ekin maydoniga (1 bosh molga) sarf bo‟lgan kishi-soat, kishi kuni; 
v 
-1 kishi-soat, kishi-kuni hisobiga yetishtirilgan mahsulot miqdori., 
t -1s. mahsulot uchun sarf bo‟lgan vaqt (kishi-soat, kishi-kuni)
Hisobot yilidagi mehnat unumdorligini bazis yilidagi darajasiga solishtirib,o‟zgarishi, 
ya‟ni oshgan yoki kamayganligi aniqlanadi: 
𝑯
𝟏
𝑻
𝟏
−
𝑯
𝟎
𝑻
𝟎
= ±∆
𝑻𝑯
Ushbu o‟zgarishga quyidagi ikki omil ta‟sir qiladi: 
1. 1 ga ekin maydoni(1 bosh mol)ga sarf bo‟lgan vaqtning o‟zgarishi; 
2. Hosildorlik (mahsuldorlik) darajasining o‟zgarishi
.Omillarning ta‟sirini aniqlashdan oldin «Shartli mehnat unumdorligi» ko‟rsatkichini 
aniqlab,olish zarur:
𝒗
𝒔𝒉
=
𝑯
𝟎
𝑻
𝟏

Omillarning ta‟sirini aniqlash uchun «Zanjirli bog‟lanish» usulidan foydalandik 

Mehnat unumdorligi darajasining o‟zgarishiga 1 gektar ekin maydoniga sarf bo‟lgan 
vaqt o‟zgarishining ta‟sirini aniqlash uchun, shartli mehnat unumdorligidan bazis 
yilidagi mehnat unumdorligini chegirib tashlash kerak:
𝑯
𝟎
𝑻
𝟏
−
𝑯
𝟎
𝑻
𝟎
= ±∆
𝑻

---

28 
Mehnat unumdorligining o‟zgarishiga hosildorlik darajasi o‟zgarishining ta‟sirini 
aniqlash uchun hisobot yilidagi mehnat unumdorligidan shartli mehnat unumdorligini 
chegirib tashlash kerak:
𝑯
𝟏
𝑻
𝟏
−
𝑯
𝟎
𝑻
𝟏
= ±∆
𝑯
Endi, paxta yetishtirish bo‟yicha mehnat unumdorligining tahlilini uning bevosita 
ko‟rsatkichi asosida ko‟rib chiqamiz. 
3-jadval 
Paxtachilikda mehnat unumdorligi dinamikasining omilli tahlili. 
T.r 
Ko‟rsatkichlar 
Bazis
yili 
Hisobot yilidagi 
mehnat sarfi va 
bazis yilidagi 
hosildorlik 
bo‟yicha 
Hisobot 
yili 
o‟zgari 
shi (+,-) 
1. 
1ga kishi-soat sarfi 
866 
822 
822 
+44 
2. 
Hosildorligi, (s/ga) 
22,5 
22,5 
23,9 
+ 1,4 
3. 
1 k/s ga paxta, kg 
Shu jumladan: 
2,60 
2,74 
2,91 
+ 0,31 
a) 1ga mehnat sarfi ning 
o‟zgarishi hisobiga 
x 
x 
x 
+ 0,14 
b) hosildorlikning 
o‟zgarishi hisobiga 
x 
x 
x 
+ 0,17 
Mehnat unumdorligi bevosita ko‟rsatkichlarining 2 va 3 turlarining tahlili ham 
yuqorida keltirilgan usul bo‟yicha amalga oshiriladi. Shuning uchun ularga 
to‟xtalmadik.