Dinshunoslikka
Diniy qarashlarda ma’rifatparvarlik g‘oyalari
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2. Diniy qarashlarda ma’rifatparvarlik g‘oyalari.
Yuqorida ta’kidlanganidek, fanning diniy va dunyoviy asoslarga ko‘ra tur kumlash sekulyarlashuv jarayonining avj olishi, teokratik davlat larning qulashi, hurfikrlilik, ma’rifatparvarlik g‘oyalarining rivoj 163 lanishi natijasida amalga oshdi. Biroq, ba’zi hollarda, dunyoviy ilm egalari umuman dinsiz bo‘lishi kerakligi, dindorlar va dunyo viy olimlarning o‘zaro ikki qaramaqarshi qutblar ekani haqidagi noto‘g‘ri qarashlar ham bayon etildi. Shuningdek, ba’zi mintaqa larda, «din – ilmfan va taraqqiyot, inson hurfikrligi dushma nidir» qabilidagi g‘oyalar mafkura darajasiga ko‘tarilganini, din ni tanqid qilgan, unga qarshi chiqqan faylasuflar daho darajasiga ko‘tarilgani ham, ko‘pchilikka ma’lum. Tarixni o‘rganish insonning ilmfan bilan shug‘ullanishi uning diniy e’tiqodi, iymoni esa olim bo‘lishiga monelik qilmasligini isbot laydi. Aksincha, ham diniy, ham dunyoviy ilmlarni egallash insonni ma’naviy komillik sari yetaklaydi. Zero, Respublikamizning birinchi Prezidenti Islom Karimov ta’kidlaganlaridek, «Dunyoviy va diniy qadriyatlar birbirini to‘ldirmas ekan, bugungi kunning og‘ir va mu rakkab savollariga to‘laqonli javob topish oson bo‘lmaydi». Bugungi kunda fan va din munosabatlari yangi bosqichga ko‘tarilmoqda. Bir necha asr davom etgan ziddiyatlar barham topib, ushbu ikki insoniyat uchun eng muhim sohalarning o‘za ro uyg‘un hamkorlik davri boshlandi. Ilmfan o‘z kashfiyotlari orqali muqaddas kitoblardagi ilohiy mo‘jizalarni ilmiy izohlash imkoniyatini bermoqda. Bu borada fan tomonidan chuqur izla nishlar va tadqiqotlar natijalari diniy manbalarga mos kelishini alohida qayd etish lozim. Jumladan, insoniyat 1961yil o‘z ko‘zi bilan ko‘rib guvoh bo‘lgan sayyoramizning sharsimonligi haqida gi fikrlar bundan o‘n to‘rt asr avval Qur’onda bayon qilingan edi: «Shundan keyin Yerni (tuyaqush tuxumi shaklida) yoyib, tekislab qo‘ydi» («Nozihot», 30). Bu oyatda tuxum ma’nosini bildirib kelgan so‘z arabchada «da haahaa» bo‘lib, bu aslida tuyaqushning tuxumiga nisbatan ishla tiladi. Tuyaqushning tuxumi yerning geosferik shakliga o‘xshaydi. O‘rta asrlarda cherkov tomonidan ilgari surilgan Yerning te kisligi haqidagi ta’limot ustuvor bo‘lgan, keyinchalik uning yu 164 maloqligi isbotlanishi natijasida, olimlar inkvizisiya qilingan bo‘lsalar, ayni paytda, islom olamida bunday hol kuzatilmaganini qayd etish lozim. Masalan, birinchilardan bo‘lib Yer shari mo deli – globusni ishlab chiqqan Abu Rayxon Beruniy G‘aznaviylar saroyida eng obro‘li maqomda bo‘lgan. Hech kim uni kofirlikda ayb lamagan. Zotan, Qur’onda ham «Alloh yaratgan narsalar ha qida tafakkur qilinglar», deb ta’kidlangan. Abbosiylar xalifaligi davrida Bag‘dodda Ma’mun akademiyasi ning tuzilishi, u yerda matematika, geometriya, falakiyot (astronomi ya), falsafa, tibbiyot sohasidagi eng yirik olimlarning jamlanishi ham islom dinining ilmga munosabatining yorqin namunasidir. Din va fanning sirtdan qaraganda bahsli tuyuladigan nuqta laridan biri – bu, dunyoning yaralishi bilan bog‘liq masaladir. Mazkur yo‘nalishda, asosan, «kreatsionizm» va «evolutsionizm» maktablari farqlanadi. Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|