I togayev yuksak o'simliklar sistematikasidan amaliy mashg’ulotlar

Polusliaiksimonlar ajdodi - Jsoetopsida
• Selaginellanamolar qabilasi - Selaginellales
• Selaginelladoshlar oilasi - Selaginellaceae 
Vakillari:
1. Selagasimon selaginella - Selaginella selaginoides
2. Sibir selaginellasi - Selaginella sibirica
Kerakli jihozlar: Gerbariylar, o'simliklar aniqlagichi, 
rasmlar, jadvallar, preparatlar, mikroskop, lupa, pinset, 
preporoval nina va boshqalar.
Nazariy tushuncha: Polushniksimonlar ajdodining 
Selaginellanamolar qabilasi 700 yaqin turdan iborat. 
Mu 
qabilaga 
kiruvchi 
o‘simliklar 
oldingi 
qabila 
(Plaunnamolar) vakillaridan sporangiylarida yetilgan 
sporalarning mayda (mikrospora) va yirikligi (makro- 
spora) bilan farqlanadi. Bunday tuzilishga ega bolgan 
o'simliklarning ko'pchiligi subtropik va tropik mamla- 
katlarda yashashga moslashgan. Bu qabilaga vakil 
Hifatida Selaginelladoshlar oilasidan (Selaginellaceae) 
Sclagosimon selaginella bilan tanishib chiqamiz.
21

---

S e l a g o s i m o n s e l a g i n e l l a
Bu o'simlik (5-rasm) nam o'tloqzorlard.'i va torfli 
botqoqliklarda uchraydi. Poyasi ko'pincha dixotomik 
ravishda shoxlar hosil qiladi. Poya va shoxlarni mayda 
barglar qoplab turadi. Sporangiylar hosil bo'ladigan 
bargning asosida yupqa tangachasimon o'simta bo'lib, 
u “tilcha” deb ataladi. Tilchaning vazifasi selaginella 
hayotida hali aniqlangan emas. Qo'shimcha ildizi poya­
ning shoxlangan joylaridan hosil bo'lgan ildiz dastala- 
rining (rizoforlar) uchki qismidan vujudga keladi.
S-rasm. Selagasimon selaginella. 1-umumiy ko'rinishi; 2-mikro va 
makrosporangiyali 
boshoqning 
bo'yiga 
kesimi; 
3-mikrosporofil 
(a-mikrospora, b-otalik gametofit, v-spermatazoid); 4-makrasporofil 
(a-makrospora, b rizoidli onalik gametofit, v-arxegoniy); 5-zigota; 
6,7-murtakdan yosh sporofitning rivojlanishi

---

Selaginellalar ham sporangiylarda hosil bolgan spo­
r a la r
yordamida ko'payadi. Sporangiylar shoxlarning 
yuqori tomonida to'p-to'p bolib joylashib, spora hosil 
qiluvchi boshoqchalarga aylanadi. Boshoqcha o'q va 
spora bargchalardan iborat. Har bir spora bargcha- 
sining qo'ltig'ida mikro va makrosporangiylar joy olgan. 
Mikrosporangiylarda bir nechta mikrosporalar, makro 
sporangiylarda esa tikan simon parda bilan o'ralgan 
to'rtta yirik makrospora vujudga keladi. Sporalar spora­
ngiylar devorining yorilishi natijasida tarqaladi.
Qulay sharoitga tushgan mayda sporalardan otalik 
gametofiti yuzaga keladi. U reduktsiyalangan bolib, 
bitta anteridiydan ikki xivchinli spermatozoidlar hosil 
boladi. Yirik sporalardan esa onalik gametofitlar 
vujudga keladi. Gametofit spora pardasini ichida 
rivojlanib, sekin-asta uchburchak shaklida tashqariga 
yorib chiqadi, lekin undan ajralib ketmaydi. Hosil 
bolgan gametofitda arxegoniylar yuzaga kelib, ulardagi 
luxum 
hujayra 
bilan 
spermatozoidlar 
qo'shilishi 
natijasida otalanish sodir boladi. Otalangan tuxum 
liujayradan embrion hosil bolib, u asta-sekin voyaga 
yctgan selaginella o‘simligiga aylanadi.