Blokcheyn
texnologiyasidan foydalanmasligi ham mumkin. Bunday virtual valyutalarga misol
qilib
Yandeks-dengi,
Veb-mani
(WebMoney)
va
Kivi-hamyonni
(Qiwi)
keltirishimiz
mumkin.Ko‘pchilik
virtualvalyutalar,
kriptovalyutalar
vablokcheynatamalarini adashtirib yuboradiva ularnisinonim sifatida qo‘llaydi,
lekin
bu
faqat
birinchi
–bitkoin uchun to‘g‘ridir. Gap shundaki,
blokcheyntexnologiyasimaxsus Bitkoin uchun ishlab chiqilganva ma’lum vaqt
davomidaboshqa hech qaerda qo‘llanilmagan, hozir esa holatbunday
emas.Blokcheyntexnologiyasi asosida bitkoin kriptovalyutasi ixtiro qilingan va uni
emissiya qilish boshlangan. Blokcheyndan pul nominali nuqtai-nazaridan emas,
balki davlat reestrlari yuritish sohasida foydalanish umuman boshqa gap. Davlat
sektorida blokli zanjirlar bilan amalga oshiriladigan tajribalar butun dunyo bo‘ylab
tarqalib bormoqda. AQSHda sog‘liqni saqlash tizimi va boshqa bir qator
tarmoqlarda, Shvetsiyada mulk huquqini ro‘yxatdan o‘tkazishda, Buyuk
Britaniyada pensiya ta’minoti sohasida ham aynan shu yo‘lni, ya’ni blokcheyndan
foydalanishni tanlagan.Bunday loyihalarda davlatning risklari kriptovalyutalar
yaratish bilan taqqoslaganda, ancha pastroq darajada bo‘ladi. Shu bilan birga,
ulardan olinadigan ijtimoiy samara, raqamli va oddiy iqtisodiyotga qo‘shiladigan
hissa yuqori bo‘ladi. Masalan, hisob-kitoblarga ko‘ra, faqat AQSHning o‘zida
mulk huqiqini ro‘yxatdan o‘tkazish sohasida blokcheyn joriy qilish yiliga 2-4 mlrd
dollar tejashga imkon bergan bo‘lardi. Bunda tejamkorlik operatsiyalar tezlashuvi
bilan,
demak,
tijorat
sektorinnig
rivojlanishi
bilan
birga
kuzatiladi.Blokcheyntexnologiyasitobora
ko‘proq
quyidagi
sohalarda
qo‘llanilmoqda: mualliflik huquqi, saylovchilar ovozini hisoblash, tashabbus
kraudfandingi, ijtimoiy obru-e’tibor, sug‘urta, reklama, stavkalar va boshqa bir
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
qancha sohalar bunga misol bo’lishi mumkin.Foydalaniladigan texnologiyalar
vaalgoritmlar mohiyatiga kirishib o‘tirmasdan, quyida blokcheyntexnologiyasining
boshqalaridan ajralib turadigan asosiy xusuyatlarini sanab o‘tamiz:
ma’lumotlar ko‘p marta takrorlangan bo‘lib, barcha qatnashchilar
tomonidan yaratilgan va qo‘llab-quvvatlanadigan taqsimlangan tarmoqda
saqlanadi, bu esa uni buzishni yoki o’zgartirishni amalga oshirishni imkonsiz qilib
qo‘yadi;
har bir qayd qilingan axborot o‘z tarixiga ega bo‘lib, bu axborotning kelib
chiqishi va uning haqiqiyligini tekshirishga imkon beradi;
ma’lumotlar to‘plamini tuzish xususiyatlari uni xakerlar hujumlariga yoki
g‘ayriqonuniy harakatlarga nisbatan chidamli qilib qo‘yadi.
Blokcheyntexnologiyasining sanab o‘tilgan xususiyatlarikriptovalyutalarning
asosiy xususiyati–ishonchlilikni ta’minlab beradi, ya’ni:
1. qalbakilashtirish imkonsizligi;
2. o‘g‘irlash imkonsizligi.
3. umumiy emissiya markazi yo‘qligi;
4. ochiq dasturiykod mavjudligi;
5. tashqi tartibga solish yo‘qligi (dasturiy kodga kiritilganidan tashqari);
6. transchegaraviylik mavjudligi.
Ishonchlilikdan tashqari, kriptovalyutalar foydalanuvchilarni foydalanish
qulayligi va tranzaksiya harajatlari minimalligi bilan ham o’ziga jalb qiladi.
Bitkoin (
yoki boshqa har qanday kriptovalyuta
) qiymati maxsus birjalarda
(
kriptobirjayoki virtual valyutalar birjasida
)bozor talab va taklifi asosida
belgilanadi. Boshqacha qilib aytganda, ko‘plab virtual valyutalar moddiy
ta’minotga ega emas, balki ijtimoiy shartnoma shakli hisoblanadi.Ta’kidlash joizki,
valyutalar, obligatsiyalar, aktsiyalar, veksellar va boshqa shu kabimoliyaviy
vositalarning mutlaq ko‘pchiligi ham ijtimoiy shartnoma shakli hisoblanadi va
to‘liq moddiy ta’mniotga ega bo‘lmaydi. Biroq, agar klassik valyuta qiymati
asosan uni emissiya qiladigan mamlakatning moliyaviy-iqtisodiy va siyosiy
tarkibiy qismlariga bog‘liq bo‘lsa, kriptovalyutalar qiymati faqat foydalanuvchilar
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
kutadgan natijalar bilan belgilanadi.
Dostları ilə paylaş: |