Toshkent moliya instituti r. H. Ayupov, G. R. Boltaboeva raqamli iqtisodiyot asoslari

Konsensus (kelishuv – PoW va PoS)ning modulli algoritmi: 
ammo xozirgi 
davrda ishning bajarilishini tasdiqlash juda sekin bajariladi va qimmatga 
tushadi. Shart-sharoitdan kelib chiqqan xolda, konsensus algoritmini 
o‘zgartirish imkoniyatini ham ko‘zda tutmoq kerak. 

Kafolatlangan konfidentsiallik: 
tranzaksiyalarning ommaviy bo‘lishi 
unchalik shart emas. 

Buxgalteriya kitobi audit uchun doimo tayyor
: operatsiyalar konfidensial 
xolda bo’lsalar ham, ular nazorat qiluvchi organlar uchun ochiq bo‘lishi 
kerak. 

«masshtablashtiriladigan» blokcheyn
: ideal xolatda bloklar zanjiri katta 
sondagi kelishuvlarni ta’minlashi lozim. 

uzoq muddat faoliyat ko‘rsatuvchi blokcheyn
: xozirgi kunda mavjud 

---

Toshkent Moliya instituti 
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva 
bo‘lgan to‘lov tizimlari ancha avval paydo bo‘lgan. Blokcheynga asoslangan 
yangi tizimlar eksilarining davomi bo‘lishi kerak. Biz esa kelajakda xosil 
bo‘lishi mumkin bo‘lgan muammolarni oldindan bilish imkoniyatiga ega 
bo‘lishimiz lozim. 
Shunday qilib, 
IBM
kompaniyasining nuqtai-nazaridan, xozirgi davrda 
blokcheyn texnologiyasi o‘z rivojlanishining boshlang’ich bosqichida turibdi va u 
xozircha bank-moliya sektorining talablariga to‘liq javob bera olmaydi. Asosiy 
muammolar 
sifatida 
blokcheynda 
xozircha 
«
masshtablashtirish
» 
va 
tranzaksiyalarning 
konfidensiallagi ta’minlanmagan. Shunga qaramasdan, 
IBM
kompaniyasining 
mutaxassislari 
joriy 
xolatni 
tahlil 
qilgan 
xolda 
blokcheyndan foydalanish faqatgina bank sektori bilan chegaralanib qolmasligini 
va uning 
B2B, G2C, G2B
kabi biznes olamining barcha sohalariga tadbiq qilinishi 
mumkinligini tan oldilar. Bulardan tashqari, ko‘p ishtirokchilarga ega bo‘lgan bank 
loyihalarida tizimlarning o‘zaro muloqotida kelishuvlarni moslashtirish ham 
nazarda tutilishi kerak. Ammo, xozirgi davrdagi bank tizimlarining bir turda 
emasligi xuddi shu talablarning bajarilishiga mone’lik qiladi. Shu xolat bilan 
bog’lik xolda Den Millmanning quyidagi fikrini keltirish mumkin: «
Har qanday 
o‘zgarishlarning sir-asrori eskilik bilan kurashish emas, balki barcha kuch-
quvvatni yangilik yaratish uchun safarbar qilishdir
».
E
ndi esa ketma-ket ravishda turli davrlarda xosil bo‘lgan va o’ziga xos 
ekosistema yaratgan blokcheyn texnologiyalarining bir qancha variantlarini ko‘rib 
chiqamiz. Buni avvalo bitkoin blokcheyni va uning yaratilish tarixi bilan 
tanishishdan boshlaymiz. Bitkoin 1999 yilda