Zipcar
(
to uni
Avis
xarid qilgunga qadar
) – an’anaviy
avtomobillar ijarasi bilan raqobat qilgan.Bu kompaniyalarning ko‘pchiligi kichik
mehmonxonalar, taksi va ustalar hizmati kabi mayda, an’anaviy mahalliy hizmatlar
tarqalishini globallashtirdi. Raqamli texnologiyalar yordamida ular ko‘chmas mulk
(
kvartiralaradgi xonalar
), yo’lovchilar tashish (
taksi
) va odamlar to’liq bo’lmagan
shakldagi ishga joylasjtirish (
pensionerlar va doimiy ishga ega bo‘lmagan, lekin
ishga layoqatli kishilar
) kabi vaqtinchalik foydalanilmayotgan resurslarga
ulanadi.Ehtimol, blokcheyn texnologiyasibizni birgalikda iste’mol qilish
iqtisodiyotidan bo‘sh turgan quvvatlarni ijaraga berish va ulardan foydalanishni
o‘lchash mumkin bo‘lgan o‘lchash iqtisodiyotiga olib kelishi mumkin. Masalan, uy
egalari elektr uskunalar, mayda qishloq xo‘jalik texnikasi, baliqchilik anjomlari,
duragdorlik asboblari, garaj yoki avtomobillar qo‘yiladigan joyni umumiy
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
foydalanishga rozilik bildiradigan birgalikda iste’mol qilish iqtisodiyotini amalga
oshirish usuli yuzaga kelar.Ushbu sohalardagi muammolaridan biri, uzoq vaqt
davomida shundan iborat ediki, bunday resurslar sohiblari jamoat uchun ko‘plab
tashvishlar tug‘dirar edi. «AQSHda 80 million drel (parmalash uskunasi) bor va
ularning har biridan shuncha vaqt ichida o‘rtacha 13 daqiqa foydalaniladi, –deb
yozadi «Nyu-York tayms» da
Airbnb
bosh direktori Brayan Cheski. –Shunday
ekan, har bir kishi uyiga drel sotib olishi uchun ehtiyoj bormikan?»Biroq
blokcheyn texnologiyasi amalda nolga teng bo‘lgan harakatlar talab qiladigan
ortiqcha resurslarni – simsiz ulanish nuqtalarini, kompyuterlarning hisoblash
quvvatlarini yoki qattiq diskdagi bo‘sh joylarni, uyali aloqa telefoni orqali puli
to‘lab qo‘yilgan ortiqcha daqiqalarni, hattoki o‘zining professional ko‘nikmalarini
ijaraga berishga imkon yaratadi– yana shunisi ham borki, bularning barchasi uchun
hattoki barmoqni qimirlashtish ham talab etilmaydi, qaergadir begona odamning
oldiga borish va keyin qaytib kelish haqida esa gapirmasak ham bo‘ladi. Siz
sayohat qilayotgan payt
Wi-Fi
nuqtasini ijaraga berib, undan foydalanilgan har bir
soniya uchun arzimagan chaqa olishingiz mumkin. Bunda sizni faqat o’zingizning
tasavvuringiz (
istiqbolda esa - qonunchilik ham
) chegaralaydi, xolos. Sizning
obunalaringiz, jismoniy makon, energiya manbalari qismlab boshqa tomonga
berilgan va undan mikroto‘lovlar shaklida pul olgan holda daromad manbaiga
aylanishi mumkin. Sizdan faqat tomonlar o‘zaro tranzaksiyalarni havfsiz va
ishonchli amalga oshirish uchun nomarkazlashgan uzatish protokoli talab qilinadi,
xolos. Bu platformalar istalgan aktivlarga «
litsenziyalash
» huquqini beradi. Sizdan
faqat boshqalarga ulanish va foydalanish huquqini berish, qay darajada istagingizni
hal qilish – hatto boshqalarga sizning aktivlaringizdan foydalanishga ruhsat
bermalsik huquqi ham beriladi va buning uchun qandaydir narx belgilash so‘raladi,
holos.Korxonalar o‘z mahsulotlari va texnologik infratuzilmasini yangi biznes va
qiymat yaratishda ishtirok etishi mumkin bo‘lgan jamiyatlar yoki tashqi
foydalanuvchilarga ochib bergandagina qandaydir platformalar yaratadilar. Bunda
mumkin bo’lgan variantlardan yana biri–ishlabchiqaruvchi iste’molchilardir.
Mijozlar innovatsiyasi dinamik dunyosidaishlab chiqaruvchi-iste’molchilar yangi
Toshkent Moliya instituti
R.H. Ayupov va G.R. Boltaboeva
avlodi o‘zining «
buzib kirish huquqi
»ni bor narsa deb qabul qiladilar. Blokcheyn
texnologiyasi «
ishlab chiqarish-iste’molchi
» biznes modelini yaratishga imkon
beradi.
Dostları ilə paylaş: |