O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi I. U. Raxmonov

13.2. Bir va uch fazali hisoblagichlar. Ko‘p tariflilik va ko‘p 
funksiyalilik prinsipida ishlovchi hisoblagichlar.
Ko‘p funksiyali “Energiya 9” turidagi elektr energiyasi hisoblagichi 
bu turkumdagi hisobga olish asboblarining yetakchisi hisoblanadi. Bu 
asboblar ishlab chiqarish va energiya ta’minoti korxonalarida qo‘llanilishi 
uchun ularning spetsifikasi hamda bu sohalarda elektr energiyasini 
hisoblash talablarini e’tiborga olib maxsus ishlab chiqilgan. Bu turkumdagi 
hisoblagichlar 0,2S gacha aniqlik sinfiga ega. Tok bo‘yicha yoki tok va 
kuchlanish bo‘yicha to‘g‘ridan-to‘g‘ri va transformator orqali ulanishi 
mumkin. O‘zgaruvchan tokdagi uch simli yoki to‘rt simli tarmoqlarda 
qo‘llaniladi. Barcha hisoblagichlar infraqizil port va RS485 porti bilan 
jihozlangan. Hisoblagich xotirasida aktiv va reaktiv energiya uchun fazalar 
bo‘yicha yuklama grafigi saqlanadi, fazalar bo‘yicha tok grafigi olib 
boriladi. Grafiklardan har birining saqlanish muddati bir yildan iborat. 
Hisoblagichlar kuchlanish, tok, quvvat, cosφ, tarmoq chastotasining joriy 
qiymatlari monitoringini olib borishga imkon beradi; energiya grafigini 
yarim soat maksimumlarini saqlaydi. Shu bilan birga tarif zonalarini 
hisobga olish dasturlanadi. Yuklama 
yordamida boshqariladigan 
modifikatsiya 
yuklamani 
ulash/uzish 
uchun 
tashqi 
kontaktorni 
boshqarishga va ta’minot kuchlanishi bo‘lmaganida ko‘rsatkichlarni 

---

178 
olishga imkon beradi. Bu hisoblagichlar asosida ENHATning tijorat va 
texnik hisoblari to‘g‘risida batafsil va aniq ma’lumot olish imkonini beradi.
Hisoblagichlardagi shartli belgilar va ularning nomlanishi: 

CTK – “Telekart” markali elektron hisoblagich; 

3 – uch fazali; 

0,2 – 0,2S; 0,5 – 0,5S; 10 – 1,0 S aniqlik sinfi; 

Q2 – ikki yo‘nalishda: aktiv va reaktiv energiyani hisobga olish; 

T1 (T2) –tok va kuchlanish bo‘yicha uch (to‘rt) simli transformatorli 
ulanish: 100 V, 1 A; 

T3 (T4) –tok va kuchlanish bo‘yicha uch (to‘rt) simli transformatorli 
ulanish: 100 V, 5 A; 

H3 (H4) –tok va kuchlanish bo‘yicha uch (to‘rt) simli to‘g‘ridan-
to‘g‘ri ulanish: 220 V (380 V), 5 A; 

H5 (H6) –tok va kuchlanish bo‘yicha to‘rt simli to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
ulanish: 380 V, 10 A (40 A), (380 V, 40 A (100 A); 

M – ko‘p funksiyali, ko‘p tarifli, fazalar bo‘yicha yuklama va tok 
grafiklarini shakllantirish, tarmoq parametrlarini monitoring qilish, 
maksimumlarni qayd etish, RS485 interfeys, impulsli chiqish, optoport; 

t – - 40 dan +50
0
C gacha ishchi haroratlar oralig‘i.