Turk va arab davriyliklari

«Zamonaviy dunyoda ijtimoiy fanlar: nazariy va amaliy 
izlanishlar» nomli ilmiy, masofaviy, onlayn konferensiya
 
Arab davriyligi: Qadimgi Arab arab kalendari klassik oy kalendari tipidagi 
taqvim hisoblanadi. Arab kalendarining tarixi Arabiston yarimorolida oy 
taqvimiga asos solingan va takomillashtirilgan davrdan boshlanadi. Bu miloddan 
avvalgi I ming yillikka to’g’ri keladi. Milodiy I ming yillik o’rtalaridan (taxminan 
V asrlarda) oy taqvimidan Oy-quyosh taqvimiga o’tish boshlanadi. Oy 
kalendarini Quyosh yili bilan moslashtirish uchun vaqt o’tishi bilan qo’shimcha 
o’n uchinchi oy “nasi” va ba’zan yilning oxirida besh yoki olti kundan iborat 
qo’shimcha oylar qo’shilgan. Lekin aniq embolistik oy tizimi kiritilmagan. Arab 
kalendarining keying rivojlanishida Oy-quyosh sistemasini rasmiylashtirish 
islom dini paydo bo’lishi bilan to’xtab qoldi. Arablar qariyib 200 yilga yaqin vaqt 
mobaynida Oy-quyosh kalendaridan foydalandilar. Islom dini paydo bo’lgach 
yangi oy taqvimiga asos solindi va Oy taqvimi asosini buzish taqiqlandi. Shunday 
qilib, VII asrning o’rtalarga kelib Arablar o’zlarining klassik oy taqvimiga 
qaytdilar.
Bugungi kungacha bo’lgan vaqt mobaynida Arab kalendaridagi oy nomlari ikki 
marta o’zgargan. Abu Rayhon Beruniy “Qonuni Ma’sudiy” asarida qadimgi Arab 
kalendaridagi oy nomlarini keltirib o’tadi. Bular; 
1.Al-mu’tamir 7.Al-asamm 
2.Nojir 8.Odil 
3.Xavvon 9.Nofiq 
4.Suvon 10.Vog’il 
5.Xatnam 11.Nodiq 
6.Zabbo 12Burak 
Hozirgi vaqtdagi Arab kalendarida ishlatiladigan oy nomlari quyidagilar: 
1)
Muharram - «taqiqlangan», «man etilgan», «muqaddas» ma'nolarini 
beradi. Muharramda johiliyat davrida urush harom qilingan. Bu 
holat yettinchi (rajab), o‘n birinchi (zulqa’da) va o‘n ikkinchi (zulhijja) 
oylariga ham tegishli bolgan; 
2)
Safar - «sariq», «za’faron» degan ma’noni beradi. Bu oyda arablarga halok 
qiluvchi 
yara 
toshar 
edi. 
Insonlarga 
bu 
kasallik 
yetganida 
yuzlari sarg’ayib ketardi. Shu sababli bu oyni safar (sariq) deb nomlandi. 
Shuningdek, boshqa bir farazga ko‘ra, safar oyida arablar «safariya» 
nomli guruh bilan birgalikda oziq-ovqat qidirganlikiari uchun bu oyga 
shunday nom berilgan; 
3)
Rabi ul-avval. «Rabi» so’zi arab tilida «bahor» ma’nosini beradi. 
Ammo qadimgi arablar «rabi» so'zini «kuz» ma’nosida ham qoilaganlar. 
Ushbu oy kuz faslida kelgani uchun «birinchi kuz» ma'nosini anglatgan; 
4)
Rabi us-soniy - «ikkinchi kuz»; 

---

19