A. T. G 'o fu ro V, S. S. F a y z u lla y e V, A. K. R a X im o V, B. Z o X id o V a, F. I. M a tk a r im o V
Antropologiyaning boshqa fanlar bilan bogMiqligi
Yüklə 5,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Antropologiyaning boshqa fanlar bilan bogMiqligi
Odamning organik olamda tutgan о 'm ini belgilash uchun uning gavda tuzilishini boshqa jonzotlar bilan taqqoslab o ‘rganish kerak. Agar biz odam gavdasining tashqi, ichki tuzilishini organik oiamning boshqa vakillari bilan qiyoslasak, u ko'proq sut emizuvchi hayvonlarga, ayniqsa maymunlarga o ‘xshashligining shohidi bo‘lamiz. Binobar in antropologiya maymunlar to ‘g ‘risidagi fan primatologiya bilan aloqa o‘rnatganda, odamning kelib chiqishi masalasi bir muncha oydinlashadi. Odamning shaxsiy, ayniqsa embrion taraqqiyoti tahlil qilinsa, u faqat maymunlargagina emas, umurtqali hayvoniarning boshqa sinf vakillari, baliqlar. suvda va quraqlikda. yashovcnilar, sudralib yuruvchilar, sut emizuvchilarga o ‘xshashligini koTamiz. Hay vonotolamidagi bunday o ‘xshash1iklar va embriologik dalillar antropologiyaning umurtqali hayvonlar zoologiyasi bilan chambarchas bog‘liqligini isbotlaydi. Antropologiya evolyutsion ta'lim ot bilan aloqa qilgandagina odam qanday qilib tarixiy jarayonda paydo bo‘lganligini, ana shu jarayonni harakatlantimvchi omillari nimalar ekanligi oydinlashadi. Antropologiyaning sitologiya, biokimyo, genetika fanlari bilan aloqasi esa odamning organik oiamning yana boshqa vakillariga yaqin va qarindoshlik dalillarini isbotlashga imkon beradi. Odamning organik olamda tutgan o ‘rni bilan siz keyinchalik alToflicha tanishasiz. Antropologiya maxsus biologik fan bo‘lib, tabiiy fanlar bilan ijtimoiy fanlar o ‘rtasidagi oraliq o lin d a turadi. Yuqoridagi 9 fikrlardan ko'rinib turibdiki, antropologiya biologiya va tibbiyot fanlaridan farq qiladi. Shu bilan birga, antropologiya anatomiya, fiziologiya, evolyutsion taMimot, paleontologiya, genetika, mole- kulyar biologiya va boshqa biologik fanlar hamda ijtimoiy fanlar bilan chambarchas bog‘liq. Anatomiya odam tana tuzilishini, fiziologiya esa o ‘ziga xos vazifalarini o ‘rganib, odamning fiziologik va anatomik xususiyatlarini yoritadi. Evolyutsion ta ’limot va organik olamning rivojlanishi Yer yuzida tiriklikning paydo bo‘lishi, rivojlanishi, shuningdek, odamning kelib chiqishi uchun zamin bo ‘lgan omillami o ‘rganadi. Paleontologiya fani qadimgi era va davrlarda yashab, qirilib ketgan organizmlaming qazilma holdagi topilmalarini o ‘rganib, hozirgi vaqtda mavjud organizmlar bilan qon-qarindoshlik belgilarini ochib beradi. Odamning qazilma holdagi qoldiqlarini o ‘rganish, odamning kelib chiqishini ilmiy asoslashga imkon beradi. Genetika va molekulyar biologiya fanlari odam ajdodlari irsiyati va o‘zgaruvchanligi, nuklein kislotalarining tuzilishi va o ‘zgarib borish darajalarini o'rganib. odam kelib chiqishi haqidagi rna’lumotlarni to ‘ldirib boradi. Biologik fanlar bilan birga odam haqidagi ijtimoiy-tarixiy fanlar arxeologiya va etnografiya bilan chambarchas bog‘liq. Bu ikki fan yutuqlari dunyo aholisining etnogezini o ‘rganishda muhim rol o ‘ynaydi. Arxeologiya odam tarixini turli ashyoiar yordamida. jumladan, paleolit, neolit, mezolit davrlardagi tosh qurollar, suyak, yog‘och qurollar kabilar bilan o'rganadi. Etnografiyaning rivojlanish tarixi turlicha bosqichda bo‘lgan hozirgi zamon xalqlarining tarixini, madaniyatini, tarqalish yo‘llarini tahlil qilib beradi. Antropologiya ko'p qirralari bo‘yicha biologik fan hisoblanadi. YevropavaAmerika davlatlari fanida antropologiya termini asosida odamga taaluqli bo‘lgan barcha fanlar tizimi tushuniladi. Bizning tushunchamizga ko‘ra antropologiyaning asosiy bo‘limlari antropogenez, etnik antropologiya (irqshunoslik) va odam morfologiyasi hisoblanadi. 10 |