Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya

K.Byulerning 3 bosqichli nazariyasi
Tadqiqotning asosiy predmeti
Psixik rivojlanish qonuniyatlari, bola
psixikasining rivojlanish bosqichlarini
ajratish (instinkt, o‘rgatish, intellekt)
Tadqiqot metodlari
Zoopsixologik eksperiment
Asosiy tushunchalar
Instinkt, o‘rgatilgan bilish, intellekt,
funksional qoniqish, rohatlantiruvchi
qoniqish
Asosiy g‘oyalar
Hayvonlar psixikasi evolutsiyasining
qonuniyatlarini bola psixik rivoj­
lanishga o'tkazish, bola psixikasini
hayvonlar psixikasi va katta yoshli
madaniyatli odam psixikasi o ‘rtasidagi
bog‘lovchi evolutsion jarayon sifatida
ko‘rish rivojlanishda emotsiyaning roli
Rivojlanish omillari
Preformizm, nasliy
Qiymati
Eksperimentni 
bola 
rivojlanishini
o‘rganishda qo‘llash, rivojlanish g‘oyasi
Tadqiqotning yo‘nalganligi
Biologik yondashuv odam rivojlani­
shining o‘ziga xosligini rad etish
ko‘rmaslik, bola imkoniyatlarini pa-
saytirish
L.S.Vigotskiyning ta’kidlashicha, Byulerning nazariy tuzilma- 
larida qadrli biologik rivojlanishni umumiy sohasida psixik rivoj- 
lanishni rivojlanish va tendensiyalarini barcha g‘oyalarini ko‘rib 
chiqadi. Biroq ma’naviy hayotni butun toliqligini biologik il- 
dizlaridan psixik funksiya va shakllarini yuzaga chiqarish katta 
miya o‘zagi tuzilishi rivojlanishida normal bolaning muvaffaqi- 
yatlari sabablarini topish. Byuler pozitsiyasini prinsipial chegara-
83

---

laydi, antidialektikka aylantiradi. Psixikani filogenez va ontogene- 
zi biologik evolutsiya qonunlariga bir xil darajada bo‘ysunadilar.
Amerikalik psixolog va sotsiolog Dj.Bolduin o‘zining davrida 
nafaqat bilish, balki emotsional va shaxsiy rivojlanishlarni olga- 
nishga undagan. Ijtimoiy muhit tug‘ma qobiliyatlar bilan bir qa­
torda uning tomonidan rivojlanishning muhim omili sifatida ki- 
ritilgan, chunki odamni normalari qadriyatlari va o‘ziga bolgan 
bahosi tizimli jamiyat ichida sodir boladi. Bolduin birinchilardan 
bolib, o‘yinning ijtimoiy rolini keltirib oldi va uni ijtimoiylashuv 
vositasi sifatida ko‘rgan. U odamni murakkab ijtimoiy munosa­
batlar tizimidagi hayotga tayyorlashni keltirib oladi.
Bolduin bolalarning bilimi rivojlanish konsepsiyasiga asosla- 
nadi. Uning ta’kidlashicha, bilishning rivojlanishi tug‘ma hara- 
katlar reflekslarini rivojlanishi bilan boshlanuvchi bir necha bos- 
qichlarni o‘z ichiga oladi. So‘ngra nutqning rivojlanish bosqichi 
va bu jarayonni mantiqiy tafakkur bosqichi yakunlaydi. Bolduin 
tafakkur rivojlanishini maxsus mexanizmlarini ajratgan assimil- 
yatsiya (muhit ta’sirini interorizatsiyasi). Bolduinning nazariyasi- 
ni bu holatlari J.Piajening qarashlariga ta’sir etdi.