Pedagogikasi

A.KapHMOB. Bwp ranHM 6op yv thji/io - T.: AaojiaT, 1992.
TaHTOBnfi M.C. HcjioMjia 
mvjiokotoao
6
h
T.: MoBapoyHHaxp 2007.
116

---

do ‘st sifatida k o ‘rishi kerak. A gar u xatoni ochib bersa va haqiqatni 
aytsa, m innatdorchilik bildirish zarur»,54 - deydi.
3. N utq m adaniyati, m uloqot, bahs-m unozarani taitibga solish 
uchun islom dini joriy qilgan odoblardan yana biri tavozeli boMish, 
kibrdan saqlanishdir.
Buning m a’nosi shuki, o ‘zini ko‘z-ko‘z qilish, gerdayish, boshqa- 
lardan ustunligini ta ’kidlash ruhiga qurilgan m uloqot sam arasiz tugaydi, 
eng yom oni, ikki tom on orasidagi tafovut kuchli ziddiyatga aylanadi.
4. Suhbatdoshning fikrini bosiqlik bilan tinglash, uning so'zini 
og ‘zidan tortib 
olm aslik, 
shaxsiyatiga tegm aslik, 
sabr-toqat 
va 
bag‘rikenglik bilan m unosabatda b o ‘lishdir.
Tom onlardan biri boshqasiga o ‘z fikrini bayon qilarkan, go ‘zal 
m uom ala doirasida, m antiqqa tayanib, hurm at bilan m uloqot qilishi 
kerak. D onishm andlar bejiz aytishm agan: fikrim da xato ham b o ‘lishi mumkin. M enga yanglishdek tuyulgan 
boshqa birovning fikri esa, ehtimol, to ‘g'ridir. Biz faqat haqiqatni 
aniqlash va o ‘zaro kelishish uchun muloqot qilam iz. Bahs nihoyasiga 
yetib, m asala hal b o ‘lgach, bir-birim izdan uzr so ‘raymiz.»
5. Islom dagi so ‘zlashuv odoblaridan yana biri bu haqgo‘y, g o ‘zaI 
xulqli, ta ’masiz, qalban pok, oqil insonlarning hurmatini jo yiga q o ‘yish 
bo ‘lsa, 
yana biri xukm va xulosalam i um um lashtirish, so ‘zlayotgan 
paytda o ‘ta ehtiyot boMish, muamm o va m asalalam ing mohiyatini 
sinchiklab o'rganish, iboralarni o ‘z o ‘rnida ustalik bilan ishlatishdir. 
Shuningdek, hoyi-xavaslarga ergashib, ko ‘zlari k o ‘r, quloqlari kar b o ‘lib 
qolganlar bilan oqilona m uom alada boMish ham Islom ning o ‘ziga xos 
m uloqot odoblari sirasiga kiradi.
6. 0 ‘zaro m uloqot har ikki tom onga ham foydali b o ‘Iishi, g o ‘zal 
oqibat va yaxshi natijalarga erishish uchun lozim b o ‘lgan odoblardan 
biri - y o lg ‘on m ish-m ishlarga emas, to ‘g ‘ri gaplarga tayanish, uydirm a 
xabarlarga emas, balki aniq m a’lum otlarga asoslanishdir.
Darhaqiqat, nutqiy farosat, nozik muomala odobi Turonda inson 
umumiy axloqining tayanch ustunlaridan sanalgan. Hadisi sharifda: 
«Kishining zebu-ziynati, go‘zalligi uning tilidadir», deyilsa, xalq 
maqollarida: «Yaxshi topib gapiradi, yom on qopib gapiradi», deyiladi. 
B uyuk allomalarimizdan Majdiddin Xavofiy: «So‘zni m e’yor bilan 
so‘zlagan, hayot qadrini anglagan, butun kuch va qudratini ilm va kamolot 
hosil qilishga sarflagan kishilar aqlli kishilardir», - degan bo‘lsa, buyuk 
mutafakkir Alisher Navoiy «Insonning odob-axloqini belgilaydigan
54 H
m o m
F a3 3 0 JiH it. H x fi ynyM ya-A H H .
117

---

omillardan biri uning so‘zi, nutqidir, zero suvning mazasi m uz bilan, odam
yaxshiligi so ‘z bilan bilinadi», deydi («Mahbub ul-qulub»),
X ulosa qilib aytganda, yoshlarga xalqim izga xos b o ‘lgan axloqiy 
m e’yorlam i o ‘rgatish va ularga insoniy fazilatlam i shakllantirishda 
ham da barkam ol shaxs tarbiyasi m asalalarida xalq pedagogikasining 
barcha m anbalarida, y a 'n i halq o g ‘zaki ijodi janrlarida ham, diniy 
ta ’lim otlarda ham, buyuk m utafakkirlar ijodida ham yaxlit u y g 'u nlik
borligiga am in bo‘ldik.