Morfologiya (Die Morfologie)

4.
 
Fe`llarning old qo`shimchalari 
 
Nemis tilida ko`p fe`llar old qo`shimchalar yordami bilan 
yasaladi. Old qo`shimchalari ikki turli bo`ladi. Ajraladigan old 
qo`shimchalar, ajralmaydigan old qo`shimchalar.
Ajraladigan old qo`shimchalar auf - , an-, aus-, ab-, nach-, vor-
, zu-, fort- kabi qo`shimchalardir. 
Ajralmaydigan old qo`shimchalarga Präsens (Hozirgi Zamon), 
Imperfekt (O`tgan zamon) va Imperativ (Buyruq mayli) ga
tuslanganida mustaqil gaplarda fe`ldan ajralib gapning oxirida 
turadi: abschreiben (ko`chirib yozmoq). Die Studenten schereiben 
den Text ab. Talabalar matnni ko`chirib yozadilar.
Aufstehen (orindan turmoq) 
Wir stehen für auf. 
Biz erta turamiz. 
Stehen sie auf – 
O`rningizdan turing! 
Steh (e) auf! O`rningdan tur!
Ajralmaydigan old qo`shimchalar be-, ge-, ver-, zer-, ent-, er-, 
emp-, miß- kabilardir. Bunday old qo`shimchali fe`llar xuddi old 
qo`shimchali fe`llarning tuslanishiga o`xshaydi. 
Er bekommt den Brief. 
U xat olayapti. 
Du erzähtlst ein Märchen 
Sen ertak aytib berasan. 

5.
 
Fe`llarning sifatdosh shaklari 
 
Nemis tilida fe`llarning sifatdosh shakli ikki xil bo`ladi: 
1)
 
Partizip I- Sifatdosh I 
2)
 
Partizip II – Sifatdosh II 
 

---

44 
Partizip I ning yasalishi 
P
I
 fe`l negiziga –e (nd) qo`shimchasini qo`shish bilan yasaladi. 
Sagen-sagend 
Lachen-lachend 
Gapda P
I
 aniqlovchi yo hol bo`lib keladi. P
I
 aniqlovchi bop`lib 
kelsa, sifat kabi turlanadi, hol bo`lib kelsa, o`zgarmaydi. 
P
I
 gapdagi roliga qarab o`zbek tiliga sifatdosh yoki ravishdosh 
bilan tarjima qilinadi: 
 
 
 
Der sprechende student 
 
 
 
Gapirayotgan talaba (aniqlovchi) 
 
 
 
Das weinend kind (aniqlovchi) 
 
 
 
Yig`layotgan bola. 
Die Kinder spielen schreiend (hol) 
Bolalar qichqirib o`ynayaptilar. 
Lola sitzt schweigend in der Klasse (hol) 
Lola sinfda jim o`tiribdi.