Ызбекистон республикаси олий ва ырта

Bozorni va asosiy raqobatchilarni tahlil qilishda
quyidagi masalalarga 
asosiy e‘tiborni qaratish lozim: bozor hajmini (sig‘imini); bozorning to‘yinganlik 
darajasini; yaqin istiqbolda bozorning to‘yinganlik darajasi va hajmining o‘zgarish 
tendentsiyalarini; eng istiqbolli sotuv bozorlarini aniqlash (6.1-jadval); asosiy 
raqobatchilarni baholash (6.2-jadval). 
6.1-jadval 
Sotuv bozorlarini baholash 
№ 
Ko‘rsatkichlar 
Korxonaga eng yaqin 
shahar yoki aholi 
punkti 
100 km masofadagi 
aholi punktlari 
100 kmdan 
uzoqdagi 
bozorlar 
1 Talab darajasi 
2 Talabni qoniqtirish darajasi 
3 Raqobat darajasi 
4 
Mahsulotni xarid qilishga tayyor 
iste‘molchilar salmog‘i 
 
6.2-jadval 
Raqobatchilarni baholash va tahlil qilish 
№ 
Raqobatchilar tavsifnomasi 
Asosiy raqobatchilar 
Birinchi 
Ikkinchi 
1 
Sotuv hajmi, natural ko‘rsatkichlar 
2 
Bozorda egallagan ulushi, % 
3 
Narx darajasi 
4 
Moliyaviy holat (rentabellik) 
5 
Texnologiyalar darajasi 
6 
Mahsulot sifati 
7 
Reklama xarajatlari 
8 
Tashqi ko‘rinishning jozibadorligi 
9 
Korxona faoliyat ko‘rsatayotgan vaqt, yil 
6.3.
 
Korxonani baholash 
Korxona to‘g‘risidagi axborot investorlar korxonaning ishonchliligi, uning 
bozordagi holati barqarorligiga ishonch hosil qilishlari uchun iloji boricha to‘liq 
bo‘lishi lozim. Korxonani tavsiflash uning yaratilish tarixi, tashkiliy-huquqiy shakli, 
davlat idoralarida ro‘yxatdan o‘tishi, xo‘jalik aloqalari, eng yirik foydali loyihalari, 
menejmentning samaradorligi haqidagi ma‘lumotlar va boshqalarni qamrab olishi 
lozim. 
Korxona tavsifnomasi quyidagi savollarga to‘liq javob berishi zarur: 

korxona tarixi, o‘tgan davr mobaynida uning rivojlanishi; 

---

62 

korxonaning asosiy egalari ro‘yxati, ulardan har birining korxonaning asos 
topishi va faoliyat ko‘rsatishidagi roli; 

korxona rivojlanishiga ta‘sir ko‘rsatgan hodisalar; 

korxonaning tashkiliy tuzilmasi va xodimlar haqidagi ma‘lumotlar; 

mahsulotni sotishda tarixiy va joriy tendentsiyalar; 

so‘nggi uch yil mobaynida korxonaning texnik-iqtisodiy va moliyaviy 
ko‘rsatkichlari; 

korxonaning asosiy yutuq va ustunliklari; 

sotuv hajmi dinamikasi; 

korxonaning bozordagi ulushi va uning tendentsiyalari; 

korxona reklamasi va reklama imkoniyatlaridan foydalanish darajasi; 

korxonaning tashkiliy-huquqiy darajasi; 

korxona xarajatlari; 

moliyaviy-xo‘jalik 
faoliyatida 
korxona 
oldida 
vujudga 
keluvchi 
muammolar; 

korxonaning kuchli va zaif tomonlarini baholash (mahsulot yoki xizmat 
sifati, sotuv imkoniyatlari, ishlab chiqarish xarajatlari darajasi, xodimlar malakasi va 
tajribasi, texnologiyalar darajasi, materiallar va butlovchi qismlarni etkazib berish 
sharoitlari, menejment darajasi). 
Tashqi muxitga munosabati nuqtai nazaridan korxona tahlilini amalga oshirish 
uchun samarali vosita sifatida SWOT- tahlilini amalga oshirishni tavsiya etish 
mumkin. 
SWOT-quyidagilarni bildiradi: S-strength (kuchli tomonlar);
W- Weakness 
(zaif tomonlar); O - Opportunities (imkoniyatlar); T- Thereats (xavflar). 
SWOT-tahlili korxonaning kuchli va zaif tomonlari tahlilini, mumkin bo‘lgan 
xavf-xatarlar muxitini o‘rganish va bashorat qilishni (prognozlash), zararni oldini 
olish bo‘yicha tadbirlarni ishlab chiqishni, korxonaning strategik va joriy (taktik) im-
koniyatlari tahlilini, xavflarni oldini olish, zaif tomonlarni qisqartirish bo‘yicha tad-
birlarni ishlab chiqishni, korxonaning kuchli tomonlarini mustahkamlash va imkoni-
yatlarni kengaytirishni ko‘zda tutadi. Baholashning mukammalligi va uning biznes-
rejada detallashtirish darajasi tahlilning yo‘naltirilishiga (kimga va nima uchun) va 
maqsadlariga bog‘liq bo‘ladi
12
. 
SWOT-tahlilning asosiy g‘oyalarini tushunarli bo‘lishi uchun olingan na-
tijalarni jadval shaklida aks ettirish maqsadga muvofiq. 
SWOT-tahlilning mazmunini quyidagi 6.2-rasmda ko‘rish mumkin.