O‘zbekiston respublikаsi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti samarqand filiali

TCP/IP stekining amaliy qatlam protokollari: 
Domen nomlari xizmati protokoli (
DNS
) ochiq tarmoq xostlarining domen nomlarini IP manzillarga 
tarjima qilish uchun ishlatiladi. 
Internetda veb-sahifalarni uzatish uchun gipermatnni uzatish protokoli (
HTTP
) ishlatiladi. 
Simple Mail Transfer Protocol (
SMTP
) elektron pochta xabarlari va qo'shimchalarni uzatish uchun 
ishlatiladi. 
Virtual terminal protokoli (
Telnet
) serverlar va tarmoq qurilmalariga masofaviy kirish uchun 
ishlatiladi. 
Fayl uzatish protokoli (
FTP
) fayllarni masofaviy tizimlar o'rtasida interaktiv ravishda uzatish uchun 
ishlatiladi. 
Ilova qatlami dasturiy ta'minot 

---

47 
Ilova qatlami kontekstida tarmoqqa kirishni ta'minlaydigan ikki turdagi tizim dasturlari yoki 
jarayonlari mavjud: 
Tarmoq ilovalari 
Xizmatlar
Tarmoq ilovalari 
Ushbu ilovalar tarmoq aloqalari uchun ishlatiladigan tizim dasturlari. 
Ular dastur sathi protokollarini o'z ichiga oladi va to'g'ridan-to'g'ri protokollar stekining pastki 
qatlamlari bilan o'zaro ta'sir qilishi mumkin. 
Elektron pochta mijozlari, veb-brauzerlar 
Ilova qatlami xizmatlari 
Ba'zi dasturlar tarmoq resurslaridan foydalanishda amaliy qatlam xizmatlaridan "yordamga" muhtoj, 
masalan: 
- Fayl uzatish 
- Tarmoqdagi chop etish 
Ushbu xizmatlar tarmoq bilan o'zaro aloqada bo'lgan va ma'lumotlarni uzatish uchun tayyorlaydigan 
dasturlar sifatida amalga oshiriladi. 
Ilova sathi protokollarining funksiyalari 
Ilova sathi protokollari aloqa seansi davomida manba va maqsad tugunlari tomonidan qo'llaniladi. 
Manba tugunidagi amaliy qatlam protokollari maqsad tugunidagi protokollarga mos kelishi kerak. 
Protokollar: 
- ma'lumotlar almashinuvining "qattiq" qoidalarini o'rnatish. 
- uzatiladigan xabarlarning tuzilmalari va turlarini aniqlash. 
Xabar turlari: so'rov (so'rov), javob (javob), tasdiqlash (tasdiqlash), xato xabarlari va boshqalar. 
- ma'lumotlarni uzatish va xizmatlardan to'g'ri foydalanishni kafolatlaydigan dialoglarni aniqlash. 
Mijoz server modeli 

---

48 
Ikki masofaviy dastur jarayoni asosan ikki xil rejimda muloqot qilishi mumkin: 
Peer-to-peer: Ikkala masofaviy jarayon ham bir xil darajada bajariladi va ular ba'zi umumiy manbalar 
yordamida ma'lumotlarni almashadilar. 
Mijoz-Server: Bitta masofaviy jarayon Mijoz vazifasini bajaradi va Server vazifasini bajaradigan 
boshqa dastur jarayonidan ma'lum manbalarni so'raydi. 
Mijoz-server modelida har qanday jarayon Server yoki mijoz vazifasini bajarishi mumkin. 
Mashinaning turi, o'lchami yoki hisoblash quvvati uni serverga aylantirmaydi; bu mashinani serverga 
aylantiradigan so'rovga xizmat ko'rsatish qobiliyatidir. 
Tizim bir vaqtning o'zida Server va mijoz vazifasini bajarishi mumkin. Ya'ni, bir jarayon Server, 
ikkinchisi esa mijoz vazifasini bajaradi. Bu mijoz va server jarayonlari bir xil mashinada joylashganida 
ham sodir bo'lishi mumkin. 
Mijoz-server modelidagi ikkita jarayon turli yo'llar bilan o'zaro ta'sir qilishi mumkin: 
Socketlar 
Masofaviy protsedura qo'ng'iroqlari (RPC)