T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

Ijtim oiy - iqtisodiy fo rm atsiya
deyiladi.
Texnologiya 
- bu ishlab chiqarish om ilarini uyg'unlashtirishning m a'lum bir usullari
Iqtisodiy siyosati 
- bu davlatning iqtisodiyot, iqtisodiy m unosabatlar va takror 
ishlab chiqarish jarayonlariga ta ’sir ko'rsatishga qaratilgan chora-tadbirlari.
2-§. Jamiyat taraqqiyot bosqichlarini bilishga
turli hil yondashuvlar
Turkumlashga
yondashuv
Turkumlash
mezonlari
Iqtisodiy tizim
turlari
Iqtisodiy tizim lar turkumlanishi
• Bozor
iqtisodiyoti.
• Buyruqli
iqtisodiyot
• Aralash
iqtisodiyot
• A n’anaviy
iqtisodiyot
1. Iqtisody
jarayonlami
boshqarish va
uyg'unlashtirish
mexanizm i.
2. Mulkchilikning
hukmron shakli.
44

---

In d u s tria l riv o jla n is h
to in d u s tria l
in d u s tria l
fe o d a lizm
p o s tin d u s tria l.
In d u s tria l s a n o a t 
ish la b
c h iq a ris h n in g
v u ju d g a k e lis h i va 
rivo jla n ish i
• Ib tid o iy ja m o a
• Q u ld o rlik
• Feodalizm
• K a p ita lizm
• K o m m u n izm
(so tsia lizm )
F o rm a ts io n
Ish la b ch iq a ru v c h i 
ku ch la rn in g
riv o jla n is h
d a ra ja s ig a is h la b
c h iq a ris h
m u n o s a b a tla ri­
nin g m o s ke lis h lig i.
Oddiy
ko p e ra tsiy a g a
a so slang a n
iq tis o d iy tizim
m a n u fa ktu ra g a
a so sla n g a n
iq tis o d iy tizim
y irik
m a sh in a la sh g a n
is h la b ch iq a ris h g a
a so sla ng a n
iq tis o d iy tizim
T e xn o lo g ik
Ishlab
c h iq a ris h n in g
te x n o lo g ik u su li
4 5

---

Mulkiy
Monoiqtisodiyot
Poliiqtisodiyot
Ishlab chiqarish
vositalariga
mulkchilik shakli.
V II I
Qamrov
darajasiga ko'ra
Amal qilish darajasi.
• Mikroiqtisodiyot.
• Makroiqtisodiyot
• Mezoiqtisodiyot.
• Superm akro-
iqtisodiyot
(megoiqtisodiyot).
Jamiyatni iqtisodiy
rivojlanish
darajasiga ko'ra
• A n’anaviy
ja m iy a t
• 0 ‘tkinchi
ja m iy a t
e Industrial
jamiyatga o'tish.
• Industrial
ja m iy a t
e Ommaviy
iste’mol jam iyati.
Jamiyatni iqtisodiy
tarraqiyoti
V II
Siklli
rivojlanish
darajasiga ko'ra
• Neolitik
(30-35 asr).
• Quldorlik-
bronza asri
(20-23 asr).
• Antik-temir
asri (11-13 asri).
• Dastiabki
feodal (7 asr).
• Toindustral
sivilizatsiya
(4-5 asr).
• Industrial
(2-5 asr).
• Postindustrial
(1-3 asr).
Jamiyatning
siklli
rivojlanish
sivilizatsiyasi.
46

---

Mehnat vositalari, materiallar, texnologiya, energiya, axborotlar va ishlab 
chiqarishni tashkil etish birgalikda ishlab chiqarishning texnologik usuli 
deyiladi.
Oddiy kooperatsiya 
- bu bir turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi yoki bir 
xil ishni bajaruvchilar m ehnatining oddiy shaklda (bir joyda) uyushtirilishi. 
M an ifaktu ra 
- oddiy ko o p e ra tsiya g a uyushgan ishlab ch iq a ru v c h ila r 
o'rtasida mehnat taqsimotining jo riy qilinishi. Manifaktura qo‘1 mehnatiga 
va oddiy mehnat qurollariga asoslanadi.
Mashinalashgan ishlab chiqarish 
- m onifakturaga uyushgan xodimlar 
m ehnatiga m ashinalarning jo riy qilinishi natijasida vujudga keladi.
Industrlashgan davrgacha bo'lgan (noindustrial) jam iyatning asosiy 
belgilari:
• aholining asosan qishloq xo'jiligi bilan bandligi;
• qo'l mehnatining ustuvorligi;
• mehnat taqsim otining juda sayozligi;
• natural xo'jalikning hukmronligi.
Industrlashgan jam iyatning belgilari:
•
ishlab chiqarishning m ashinalarga asoslanganligi.
• sanoat, fan-texnika yutuqlari asosida rivojlanishi.
• shahar aholisining qishloq aholisiga nisbatan tezroq 
ko'payishi.
Yuqori darajada industrlashgan (postindustrial) jam iyatning belgilari:
• xizmat ko'rsatish sohasining yuksak darajada rivojlanganligi;
• aholi asosiy qismi (60-70%) ning xizm at ko'rsatish sohalarida bandligi;
• fanning bevosita ishlab chiqaruvchi kuchga aylanishi;
• iqtisodiyotning hamma sohalarida axborot va hisoblash 
texnikalarining keng qo'llanilishi;
• iqtisodiy resurslarning barcha turlarini tejash im konini beradigan 
yangi texnika va texnalolgiyalarning keng qo'llanilishi.
47

---

Jam iyat iqtsodiy taraqqiyoti bosqichlarining belgilari (Amerikalik iqtisodchi 
U.ROSTOUning «Iqtisodiy o'sish bosqichlari» kitobiga asosan)
Industrial jamiyatga o'tish
Industrial jamiyat