3-maruza operasion tizimlar va ularning turlari. Elektron jadval muharrirlari. Ms excel dasturi. Multimediyaning asosiy tushunchalari. Audio va video axborotlar bilan ishlash asoslari. Taqdimot muharrirlari va ularda ishlash
Yüklə 1,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3-MARUZA Operasion tizimlar va ularning turlari. Elektron jadval muharrirlari. MS Excel dasturi. Multimediyaning asosiy tushunchalari. Audio va video axborotlar bilan ishlash asoslari. Taqdimot muharrirlari va ularda ishlash Shaxsiy kompyutyerlarning opyeratsion sistyemalari yaratilishi tarixiga nazar solsak, sakkiz razryadli shaxsiy kompyutyerlar uchun yaratilgan birinchi opyeratsion sistyema SRG‘M-80 (Control Programm for Microcompyters, ya’ni mikrokompyutyerlar uchun boshqaruvchi dasturlar) nom bilan tanilgan. Uning muallifi Digital Research kompaniyasisining pryezidyenti Gyeri Kildell bo‘lgan. 16 razryadli yangi kompyutyerlar yaratish g‘oyasini dasturlar yaratuvchi Microsoft kompaniyasining asoschisi va pryezidyenti, multimiliyardyer Bill Gyeyts ilgari surgan, u IBM firmasi bilan hamkorlikda ishlashga rozi bo‘ladi. Hozirgi kunda 32 razryadli va 64 razryadli kompyuterlar yaratilgan bo‘lib keng miqyosda qo‘llanilmoqda. Hozirgi davrda ko’plab OTlar mavjud: — UNIX; — MS DOS; — OS/2; — WINDOWS 95; — WINDOWS NT; — WINDOWS 98; — WINDOWS 2000; — WINDOWS 2002; — WINDOWS Vista; — WINDOWS 7; — WINDOWS 8; — WINDOWS 10; — WINDOWS 11 Birinchi shaxsiy kompyuterlar OT ga ega emas edilar. Kompyuter tarmoqqa ulanishi bilan protsessor doimiy xotiraga murojaat etar edi. Ularda murakkab bo’lmagan dasturlash tili, masalan, Beysik yoki shunga o’xshash tilni qo’llovchi, ya’ni uni tushunib, unda yozilgan dastur bilan ishlay oluvchi maxsus dastur yozilgan bo’lar edi. Ushbu til buyruqlarini o’rganish uchun bir necha soat kifoya qilar, so’ngra kompyuterga uncha murakkab bo’lmagan dasturlarni kiritish va ular bilan ishlash mumkin bo’lar edi. Kompyuterga magnitofon ulangach, chet dasturni xam yuklash imkoniyati yaratildi. Buning uchun bitta, LOAD buyrug’i kifoya edi, xolos. Kompyuterga disk yurituvchilar ulanishi bilan OTga bulgan zaruriyat paydo bo’ldi. Disk yurituvchi magnitofondan shunisi bilan farq qiladiki, bu qurilmaga erkin murojaat etish mumkin. Diskdagi dasturlarni faqat nomi orqali yuklash imkonini beruvchi operatsion tizim ishlab chikildi va u disk operatsion tizimi (DOT) deb nom oldi. DOT nafaqat diskdagi fayllarni yuklash, balki xotiradagi fayllarni diskka yozish, ikkita faylni bitta sektorga tushishining oldini olish, kerak bo’lgan paytda fayllarni o’chirib tashlash, fayllarni bir diskdan ikkinchisiga ko’chirish (nusxa olish) kabi ishlarni xam bajara oladi. Umuman olganda, DOT foydalanuvchini aloxida qog’ozlarda ko’plab yozuvlarni saqlashdan xalos etdi, disk yurituvchilar bilan ishlashni soddalashtirdi va xatolar sonini sezilarli darajada kamaytirdi. OTlarning keyingi rivojlanishi apparat ta’minotining rivojlanishi bilan parallel bordi. Egiluvchan disklar uchun yangi disk yurituvchilar paydo bo’lishi bilan OTlar xam o’zgardi. Qattiq disklarning yaratilishi bilan, ularda o’nlab emas, balki yuzlab, xatto minglab fayllarni saqlash imkoniyati yaratildi. Shu sababli fayllar nomida xam anglashilmovchiliklar paydo bo’la boshladi. Ana shunda DOTlar xam ancha murakkablashdi. Ularga disklarni kataloglarga bo’luvchi va ushbu kataloglarga xizmat ko’rsatuvchi vositalar (kataloglar orasida fayllarni ko’chirish va nusxa olish, fayllarni saralash va boshqalar) kiritildi. Shunday qilib, disklarda faylli struktura paydo bo’ldi. Uni tashkil etish va unga xizmat ko’rsatish vazifasi esa OTga yuklanadi. Qattiq disklar yanada katta o’lchamlarga ega bo’lishi bilan OT ularni bir nechta mantiqiy disklarga bo’lishni xam «o’rganib» oldi. Uar bir yangi paydo bo’layotgan OT kompyuterning tezkor xotirasidan yanada yaxshi, unumliroq foydalana oladi va yanada quvvatli protsessorlar bilan ishlay oladi. 1981 yildan 1995 yilgacha IBM PC kompyuterlarni asosiy operatsion tizimi MS DOS edi. Shu yillar ichida u MS DOS 22 versiyasigacha bo’lgan rivojlanish bosqichlarini bosib o’tdi. MS DOS foydalanuvchi bilan kompyuterning apparat ta’minoti o’rtasidagi «vositachi» bo’lib xizmat qildi. Shuning bilan birga u insonga qaraganda kompyuterga yaqinroqdir. Kompyuterni ta’mirlash va unga xizmat ko’rsatish buyicha ko’pgina ishlar xam MS DOSda bajarilar edi. WINDOWS 95, WINDOWS NT, WINDOWS 98lar grafik interfeysli OTlar xisoblanadi, chunki ular foydalanuvchi bilan grafik tasvirlar (yorliklar, belgilar) yordamida muloqot qilish imkonini beradilar. Tarmoq OT. Tarmoqqa ulangan kompyuterlarni yakkaxol va birgalikda ishlashini ta’minlovchi maxsus dasturlar majmuasidan iborat OT— tarmoq operatsion tizimi deb ataladi. Ushbu OT, jumladan, tarmoq ichra ma’lumotlarni ayirboshlash, saqlash, qayta ishlash, uzatish kabi xizmatlarni ko’rsatadi. Asosiy dasturiy ta’minotni ko’shimcha ravishda o’rnatiladigan xizmat ko’rsatuvchi dasturlar to’plami to’ldirib turadi. Bunday dasturlarni ko’pincha utilitlar deb atashadi. Utilitlar — bu, ma’lumotlarni qayta ishlashda qo’shimcha operatsiyalarni bajarishga yoki kompyuterga xizmat ko’rsatishga (tashxis, apparat va dasturiy vositalarni testlash, diskdan foydalanishni optimallashtirish va boshqalar) mo’ljallangan dasturlardir. Windows muhitiga kirish va ishni tugatish Windows opyeratsion tizimi Microsoft firmasi tomonidan IBM PC turidagi kompyutyerlar uchun maxsus yaratilgan dastur bo‘lib, uning foydalanuvchilar uchun qulay bo‘lgan imkoniyatlari mavjud. Tizim ko‘magida NC dasturi kabi fayl va katalog yaratish, nusxa olish, qayta nomlash, o‘chirish, matnli fayllarni chop qilish, bir vaqtda bir nyechta katalog va fayllar majmuasi bilan yaqqol grafik ryejimda ishlash mumkin. Windows – bu DOC opyeratsion sistyemasiga kiygizilgan opyeratsion qobiq hisoblanadi. Ba’zida Windows ham opyeratsion sistyema dyeb yuritiladi. Windows – programma maxsuloti ham Microsoft firmasi tomonidan yaratilgan. Shu sababli u DOCni barcha imkoniyatlarini inkor etmagani holda, uning vazifalarini uzida saqlaydi. Windowsni yuklash uchun MS DOS opyeratsion tizimi buyruqlari satrida win buyrug‘i klaviatura orqali kiritilib Enter bosiladi yoki NC darchasidan Windows katologiga kirib, win.com fayli ustiga kursatkich kyeltirilib Enter bosiladi. Natijada ekranda dastlab Windows byelgisi tushirilgan zarvarak, so‘ngra ta’minlash dasturi ochiladi. Zamonaviy komp’yutyerlarda Windows ning zikr etilgan oxirgi vyersiyalari ishlatilayotganligi sababli ular asosiy tizimga aylangan. MS DOS opyeratsion tizimi va NC qobiq dasturlari va ular asosida yaratilgan dasturlarga extiyoj kamaydi. Windows qobiq dasturi byevosita ishga tushadi. Uning tarkibidagi boshqa dasturlarga murojaat etish Pusk (Yuklash) tugmachasi yordamida bajariladi. Windowsdan chiqish uchun Pusk tugmachasining Zavyershyeniye raboti, bandiga kirib u yerda komp’yutyerni o‘chirish, qaytadan ishga tushirish, MS DOS ryejimida ishga tushirish yoki kompyutyerlar ishini vaqtincha to‘xtatish kabi ishlarni bajarish mumkin. «Alt+F4» birgalikda bosilib Windows dan chiqish ham mumkin, bunda chiqish haqidagi kompyutyerlar so‘roviga «OK» (Xa) ni «sichkoncha» kursatkichi bilan tanlab javob byerish zarur. Windows muxitining foydalanuvchiga bir qancha imkoniyatlari mavjud. Masalan: Bir vaqtning o‘zida bir nyechta ishchi oynalar bilan ishlash; Bir vaqtning o‘zida biron dastur bilan ishlab ham muzika eshitish; Undan tashkari imkoniyatlari juda ko‘p bo‘lib faqat gina to‘liq ma’lumot olgandagina bilib olish mumkin. Eslatma: Ayrim komp’yutyerlarda yuklash jarayoni foydalanuvchi tomonidan o‘zgartirilgan bo‘lishi ham mumkin. WINDOWS ekranining asosiy qismlari: • ish stoli — asosiy soxa; • masalalar panyeli («Pusk» tugmachasi bilan boshlanadigan qator) — odatda ekranning quyi qismida joylashadi. Ish tugagach, sichqonchani «Pusk» tugmachasida bosib «Zaversheniye rabot» bo‘limini tanlash kyerak, xosil bo‘lgan savol-javob oynasida «Vklyuchit kompyuter» (Kompyutyerni o‘chirish) buyrug‘ini tanlab, «Da» (Na) tugmachasini bosish zarur. Bunday kyetma-kyetlik WINDOWS tizimiga o‘z ishini to‘g‘ri tugatish va vaqtinchalik fayllarini byerkitishi uchun imkon byeradi. Yüklə 1,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|