T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka



Yüklə 9,7 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə171/188
tarix25.09.2023
ölçüsü9,7 Mb.
#148220
1   ...   167   168   169   170   171   172   173   174   ...   188
Mutaxassislikka kirish

dh
Р = Л
d h - y o g ‘in qalinligi oshishi; d t- v a q t oshishi.
U eksperiment, tajriba usuli bilan yom g‘ir o‘lchagich idish 
yordam ida aniqlanadi.
0
‘rtacha intensivlik.
600
H 0.r 
.
p „ r = — = —
m m/min,
bu 
yerda: 
# . r- o ‘rtacha 
y o g ‘in 
qalinligi; 
f - y o m g ‘irlatishning 
vaqti.
£ > -y o m g ‘irlatish 
m ashinasi, 
qurilm asi 
suv 
sarfi, 
1/s. 
f - b i r
vaqtda
yo m g ‘irlatish qurilm asi orqali sug'oriladigan m aydon, m 2.
0
‘rtacha yog‘in qalinligi
h
F

Haqiqiy intensivlik deganda yom g‘irlatish nasadkalarining 
statsionar, qo‘zg‘almas holatidagi nam lanish maydonidagi o‘rtacha 
intensivlik tushuniladi.
302


Shartli intensivlik deb, yom g‘irlatish qurilm asidan 1 m inutda 1 
pozitsiyada hosil qilingan suv hajmiga aytiladi.
Yomg‘irlatib 
sug‘orish 
usulida 
asosiy 
talablardan 
biri 
tuproq strukturasining buzilmasligidir. Buning uchun yom g'ir 
tomchilarning kattaligi va vom g‘ir intensivligi tuproq holatiga qarab, 
(mexanik tarkibiga qarab) tanlab olinishi kerak,
Yomg‘ir tom chilarining diam etri tuproqning suv o ik a /u v - 
chanligiga qarab, I mm.dail 2 mm, gacha b o iish i m umkin. Suv 
o!tkazuvchanligi yuqori va strukturasi yaxshi boMgan tuproqlarda 
tomchi diam etri katta bo'ladi.
Yomg'ir 
in tensivlig i-bir 
m inutda 
sug‘oriladigan 
yuzaga 
tushayotgan yom g‘ir m iq d o ri-m m da (mm/min) qancha katta, 
yom g‘ir tom chilarning diametri qancha katta bo‘lsa, tuproq 
strukturasining buzilishi shuncha ko‘p b o iad i, tuproq qotadi va 
qatqaloq paydo bo‘ladi.
Yomg‘ir intensivligi sug‘oriladigan maydon tuprog‘ining suv 
o‘tkazuvchanligiga b o g liq bo‘lib:
- o g ‘ir tu p ro q la rd a -
0
.
1
.,.
0.2
m m/min;
- o ‘rta og‘irlikdagi tuproqlarda-0,2...0.3 m m /m in va 
-y e n g il tu p ro q la rd a -0.5... 0.8 m m /m in dan ortiq bo‘lmasligi 
kerak.
Sug‘orish davrida tuproqning suv o‘tkazuvchanligi sekin asta 
kamayadi. Shuning uchun sug‘orish vaqtining o‘sishi bilan yom g‘ir 
intensivligini kam aytirib borish kerak. Aks holda tuproq ustida 
ko‘lm aklar hosil boiib, ularning oqishi natijasida tuproq yemirilishi 
yuzaga kelishi mumkin.
Yomg‘irlatib sug‘orishni asosan quyidagi sharoitlarda qo‘llash 
mumkin:
1) 
Subarid, o‘tish zonasida: yilning qurg‘oqchilik vaqtlarida va 
qurg‘oqchilik yillarida sug‘orish mumkin; Sho‘rhok va sho‘rlangan 
tuproqlarni 
sug‘orish d a-tu p ro q
yuzasiga 
erigan 
tuzlarning 
ko‘tarilmasligi uchun;
303


2) Sizot suvlari yaqin joylashgan y erlard a-u larn in g sathini 
ko‘tarilm asligi uchun;
3) M urakkab mikrorelyeflarda va yerlarning nishabligi katta 
(0,03 dan oshiq) b o ig an yerlarda;
4) Cho‘kishi mumkin b o igan tuproqlarda.
Toinchi diam etri, asosan, yom g'irlatish nasadkalarining energo- 
gidravlik param etrlariga b o g iiq , ya’ni suv bosim ining (N) uchish 
radiusiga (R) va nasadkadan chiqish diam etriga (d) nisbatan 
aytiladi.
Katta tom chilarning tushish tezligi tuproq agregatlarini buzadi 
va zichlashtiradi. Shuning uchun tomchi kattaligi 2-3 mm b olishi 
kerak.
Y om gir uzlukli va uzluksiz b o lish i mumkin. U yom g'irlatish 
usuliga, qurilm a ishlash prinsipiga, sharoitiga bogiiq.
Qo‘zg‘almas„ bir joyda turib ishlaydigan agregat va qo‘zg‘almas 
nasadkalar qo‘zg‘alib, aylanib ishlasa uzlukli yom g‘ir yaratiladi. 
Agar ikkalasi ham qo‘zg‘alsa ikkilam chi uzilish boladi.
Yomg‘irlatib sug‘orishga asosiy talab yom g‘ir intensivligining (R) 
tuproq shimilish tezligiga (К щ.) to‘g ‘ri kelishidir. Agar R > К bo lsa, 
oqim paydo b o lad i va tuproq tuzilishining buzilishiga, yuvilishiga 
va suv fizik xossalarining yomonlashuviga olib keladi.
Agar R > К щ b o lsa , ko‘p energiya ketadi, havoda suv buglanishi 
ko‘payadi, sug‘orish muddatlari cho‘ziladi.
Suv shimilish tezligi yom g‘irlatib sug‘orishda bosimsiz bolgani 
uchun bostirishga nisbatan yom g‘irlatishda nishablikka, tuproq 
xossalariga, yom g‘ir sifatiga bogiiq.
Yomg‘irlatishda shimilish tezligi gidrotexnik tazyiqsiz bolgani 
uchun bostirishga nisbatan 3 0 -6 0 % kam boladi.
Shimilish tezligi yom g‘irlatishda nishablikga, tuproq xossalariga, 
y o rn g lr sifatiga bogiiq.
304



Yüklə 9,7 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   167   168   169   170   171   172   173   174   ...   188




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin