Maddany ň gurlu

gozgalýan 
blok
 
diýilýär (59-njy surat da 
2
). Gozgalmaýan blokda ýük üçin güýjüň 
egni
 AO
aralyk,
 F
güýjüň egni 
OB
aralyk bolýar (60-njy 
a
surat). Olar 
deň bolanlygy üçin 
F
güýç ýüküň agyrlygyna deň bolýar. Şu sebäpli 
gozgalmaýan blok güýçden utdurmaýar. 
Gozgalmaýan blok güýjüň 
ugruny üýtgedip berýär.
59-njy surat.
 a
) 
b
)
60-njy surat.

---

91
Gozgalýan blokda bolsa aýlanma oky 
O
nokada dogry gelýär (60-
njy 
b
surat). Şoňa görä-de ýük üçin egin 
OA
aralygy, 
F
güýç üçin 
egin 
OB 
aralykdan ybarat bolýar. 
OA
= 
R
, 
OB
= 2
R
bolanlygy üçin 
(
R
– tigiriň radiusy) 
F
· 2
R
= 
mg
· 
R 
bolýar. Mundan
F
mg
=
2
.
Gozgalýan blok güýçden iki esse utuş gaza nýar. Gozgalýan 
we gozgalmaýan bloklardan birnäçesi özara birikdirilse, oňa 
polispast
 
diýil ýär. Polispastda 
n
sany gozgalýan blok gat-
naş sa, güýçden 2
n
gezek utuş gazanmak mümkin bolýar.
Ýapgyt tekizlik.
Ýükli boçkany maşyna ýüklemekde ýapgyt 
tekizlikden togalap çykarmak aňsat (61-nji surat). Munda 
F
güýç 
agyrlyk güýjüniň bir bölegini tutýar:
F
mg
h
s
=
⋅
.
61-nji surat.
62-nji surat.
Wint. 
Maşynlaryň 
balony 
deşilende, 
ony 
çalşyrmak üçin «domkrat» diýlip atlandyrylýan wintli 
göterijiden peýdalanylýar. Onuň işleýiş prinsipini 65-
nji suratdaky wintden düşünmek kyn däldir. Öýdäki 
eti maýdalaýjyda, mekde biň agaç ussaçylygy we 
demirçilik ussahana syndaky «tiski»de-de (gysaç)
wintden peýdalanylýar.
Pahna.
Ýurdumyzyň käbir ýerlerinde giýew boljak 
ýigitleri synamak üçin olara töňňäni odun edip maýdala magy teklip 
edipdirler diýýärler. Şeýle ýagdaýda «pahna» uly kömek edýär. Pahna 
öň tarapyndan seredilse, üçburç luk şeklindäki jisim bolup, ony töňňä 
suratda görkezilişi ýaly edip goýup, üstünden urulýar (63-nji surat).

---

92
63-nji surat.
Worot.
Bu 
ýönekeý 
mehanizmden 
köplenç 
guýulardan suwy götermekde peýdalanypdyrlar (64-nji 
surat). Worotdaky arkan oralýan barabanyň
r 
radiusy, 
ony aýlaýan tirsegiň 
R 
uzyn lygy bolsa, gurluşyň 
güýçden berýän utuşy 
R
r
-e deň bolýar.
Worotyň 
kämilleşen 
wariantyna 
lebýodka
diýilýär (65-nji surat). Onda iki sany worot özara 
baglyşandyr. Birin jisi aýlaýan tirsek we kiçi radiusly dişli tigir. 
Bu sistema güýçden 
R
r
1
1
esse utuş berýär. Ikinjisi uly radiusly dişli 
tigir we arkan saralýan silindr. Bu sistema güýçden 
R
r
2
2
esse utuş 
berýär. Lebýodkanyň güýçden berýän umumy utuşy 
n
bolýar.
n 
=
R
r