O'zbekiston respublik asi oliy va o'rta m axsus ta 'lim vazirligi m irzo ulug bek nom idagi o'zbekiston

Kimki bir ko'ngli g"aribning xotirin shod aylamoq,
Oncha borkim, Ka'ba vayron bo'lsa obod aylamoq,
deydi.
Ya'ni ko'ngil ovlamoq Ka'bani qayta qurish bilan tenglashtir- 
moqda. Demak, ko'ngil buzish ham Ka'bani buzish bilan barobar 
bo'ladi.
Bular og'zaki nutqdagi kamchiliklar. Bugungi kunda adabiy til 
normalarini bilmaslik tufayli o'quvc-hi va talabalar. hattoki. ustoz va 
murabbiylarning yozma nutqlarida ham uchraydigan ba'zi uslubiy va 
ilmodagi nuqsonlar xususida to'xtalsak:
M a'lum ki, o'zbek tilida oltita kelishik va har birining o'z 
qo'shim chalari bor. Ammo nutqda qaratqich kelishigi o'rniga tushum 
kelishigi, 
o'rin-payt kelishigi 
o'rniga jo'nalish 
kelishigining 
qo'shimchalarini almashtirib ishlatish hollari uchraydi:
Misol uchun, «Bu — Anvarning kitobi», deb aytish va yozish 
o'm iga «Bu — Anvami kitobi» tarzida yoxud «Bu gapni uyda ayta- 
man», deb aytish yoki yozish o 'm iga «Bu gapni uyga aytaman» 
(Uyning qulog'i bormi?) deb ishlatish holatlariga tez-tez duch kela- 
iniz. Bu, albatta shevaning ta'siri.
Aslini olganda, shevadagi so'zlar adabiy tilni boyitishga xizmat 
qiladi. Masalan, Abdulla Qahhor qo'qon shevasidagi «Sinchalak» 
s o '
7
ini adabiy tilga o 'z asari bilan olib kirib, tilimizni boyitgani kabi. 
Biroq, shevaga xos qo'shim chalam i adabiy til qoidalariga mos holat- 
da ishlatmaslik uslub va imlodagi xatolarning kelib chiqishiga ham 
sabab bo'lishini unutmaslik kerak. Matbuot ham bunday kamchilik- 
dan xoli emas.
127

---

O'zbek tili grammatikasida: yozilishi har xil, niazmuni bir xil 
bo'lgan so'zlar sinonimlar deyiladi, degan qoida bor. Bunga amalda 
n o to'g 'ri yondoshsak ham xatoga yo'l qo'yishim iz mumkin. M asa- 
lan, yuz, aft, turq, bashara, chehra, ruxsor kabi so'zlam ing m a'nolar 
bir xil deb «ruxsoringiz yoki chexrangiz chiroyli» deyish o 'm ig a 
«basharangiz chiroyli» deb ishlatib bo'lm aydi. Aks hodda «tushun- 
cha» salbiy holatga yo'naltirilgan bo'ladi. Shu boisdan so'z tanlash 
mahorati hamisha yodimizda bo'lishi lozim. Bu borada she'riyatda 
nozik ta b bilan so 'z tanlanadi. Masalan, Erkin Vohidovning «O'zbe- 
gim» qasidasida: