O ’zbekiston respublikasi oliy va o ’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti

Mavzu yuzasidan test topshiriqiari:
1. «Sog’lom aviod yili» deb qaysi yil e'lon qilindi?
a) 1998 y.
b) 1999 y. 
v) 2000 y. 
g) 2001 y.
2. «SogMom aviod dasturi» qachon qabul qilingan?
a) 1998 у il, 15 fevral
b) 2000 yil. 15 fevral 
v) 2001 yil, 1 iyun 
g) 2000 yil, 1 iyun
3. Jismoniy tarbiya vositalari qaysilar?
a) bog’cha maydonchasi, bolalarning ovqatlanishi
b) uyqu, bolalar kiyimi 
v) sayr, chiniqtirish
g) hamma javoblar to’g'ri
4. Jismoniy madaniyat tushunchasi nima?
Щ
SHaxsiy gigienaga rioya qilish
*b) Kun tartibiga rioya qilish
v) Mehnat va turmushdagi batartiWik, ozodalik, chiniqtirish, jismoniy mashqlar 
g) Ovqatlantirish.
5. Maktabgacha yoshdagi bolalarga Jismoniy tarbiya berishda qanday 1 darajali 
vazifalar mavjud?
a) normal Jismoniy rivojlanish
b) harakat malakalari
v) sog’lomlashtiruvchi, ta'Iimiy, tarbiyaviy 
g) Jismoniy mashqlar
5-mavzu: AQLIY TARBIYA
Reja:
1. Aqliy tarbiya haqida tushuncha.
2. Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy rivojianishi
3. Aqliy tarbiya vazifalari.
4. Maktabgacha yoshidagi bolalarga ta'Iim berishning o'ziga hosligi.
5. Mashg’ulot - maktabgacha yoshdagi bolalarga ta'Iim berishning asosiy shakli
6. Maktabgacha yoshdagi bolalarning sensor tarbiyasi
/ .
Aqliy tarbiya haqida tushuncha
Aql - keng ma'noda sezish va idrok etishdan boshlanib tafakkur va hayotni o 'z 
ch ig ^ lad ig an bilish Jarayonlari yig’indisidir.
Л1

---

Aqliy tarbiya — bu aqlni rivojiantirish maqsadida yoshlarga muntazam va 
maqsadga muvotlq pedagogik ta'sir koTsatish. U yosh avlodning insoniyat to’plagan 
bilimlar, malaka va ko’nikmalarda, qoidalarda o’z ifodasini topgan ijtimoiy-tari.xiy 
tajribani egallashning rejali jarayoni sifatida ro’y beradi.
Bu ta'sir kattalar tomonidan amalga oshiriladi va bolalarning aqliy rivojianishini 
ta'minlovchi xilma-xil vositalar, metodlar, sharoitlar yaratishni o’z ichiga oladi.
Odamning aqli, uning aqliy rivojianishi, bilimlar hajmi, xususiyati va 
mazmunida namoyon bo’ladi. Ular aqliy faoliyatning jo'shqinligida, mustaqil ijodiy 
bilishga intilishda o’z ifodasini topadi.
Aqliy faoliyat diqqatning bar doir ma lum maqsadga qaratilgan bo’lishini talab 
etadi. Kishining aqli uning asosiy faoliyatida erishgan muvaffaqiyati xususiyati bilan 
belgilanadi.
Aqliy tarbiyasi etuk, o’tkir zehnii. zukko va zakovatli insonlarni xalqimiz 
donishmand kishilar deb ataydilar. Donishmandlik - bu donolik. Donolik insonning 
eng buyuk va olijanob fazilatidir. Donolik shunday bir noyob ne’matdirki, u bar 
kimga bam nasib etavermaydi. SHuning ucbun bo’Isa kerak, xalq donoligida «Aql 
toji oltindan, oltin bar kimda bam bo’lmas»^ - deyiladi.
Insoniyat paydo bo’lgandan beri odamlar orasida etisbib cbiqqan barcba olimu 
fozillar, sboiru-yozuvcbilarning barcbasi mukammal ilm egallasb orqali o’z davrining 
e'tiborli kishilari darajasiga ko’tarilganlar.
Abu Raybon Beruniy, Abu Nasr Forobiy, Ibn Ali Ibn Sino, Mabmud Qosbg’ariy. 
Alisber Navoiy, Abdulla Avioniy va bosbqalar, g’arb olimlaridan YAn Amos 
Komenskiy, K.D.Usbinskiy, J.J.Russo va bosbqalar mukammal ilm egallasb osqali 
fanning barcba sohalarida buyuk kasbfiyotlar yaratganlar. 
,
Tarixan ta'Iim-tarbiya maxsus inson faoliyati sifatida sbakllanib borisb 
barobarida, ta'Iim-tarbiya yakunida tarbiyalanuvcbining sifatlari, yani ta'limiy 
maqsadlar bam aniqianib bordi.
Xitoyning Samarqanddagi eicbisi Vey TSzining bisobotlarida: «Samarqand 
abolisi mobir savdogarlardir. O’g’il bola besb yosbga to’lar ekan, unga savod o’rgata 
bosbiaydilar», - deb qayd qilingan.
Zardusbtlik 
dinining 
muqaddas kitobi 
«Avesto»da bam ta'Iim-tarbiya 
masalalariga katta abamiyat berilgan. Unda «Tarbiya bayotning eng mubim tirgagi. 
tayancbi bo’lib bisoblanisbi lozim. Har bir yosbni sbunday tarbiyalasb lozimki, u 
awalo yaxsbi o’qisbni keyin esa yozisbni o’rganisbi bilan eng yuksak pog’onaga 
ко tarilsiri// dcyilgan.
Farobiy ta'Iim-tarbiyaga bag’isbiangan asarlarida inson takomilida ta'lim- 
tarbiyaning mubimligi, unda nimalarga e’tibor berisb zarurligi, ta'Iim-tarbiya usul va 
usiublari baqida fikr yuritadi. «Fozil odamlar sbabri», «Baxt saodatga erisbuv 
to’g’risida», «Aql ma'nolari to’g’risida», «Ilmlarning kelib cbiqisbi» kabi maorifiy 
asarlarida olimning ijtimoiy tarbiyaviy qarasbiari o’z ifodasini topgan.
Farobiy ta'limning asosiy vazifasi jamiyat talablariga javob bera oladigan va sbu 
jamiyat ucbun xizmat qiladigan etuk insonni etisbtirisbdan iborat deb biladi.
Beruniyning bilimlarni egallasb yo’llari baqidagi fikriari bozirgi davr ucbun bam 
dolzarbdir. O’quvcbilarga bilim berishda ularni zeriktirmaslik; uzviyiik, izcbillik, 
yangi mavzularni qiziqarli, asosan ko’rgazmali bayon etisb va bokazolarga e'tibor
48

---

berish kerakligini uqtiradi. Olim bilim oluvchilarga qaibni yomon o'zi sezishi 
mumkin bo’lmagan holatlardan. behuda raqobatdan. shon-shuhratdan saqianish 
z^rurligini ayldi. Beruniy inson kamolotida uch narsa muhimligini ta'kidlaydi. Bu 
irsiyat, muhit, tarbiyadir.
Ibn Sino insonlarni kamolotga erishishning birinchi mezoni sanalgan bilim 
egallashga da'vat etadi. Bilimsiz kishilar johil bo'ladi, ular haqiqatni bila olmaydilar, 
ular etuk bo'lmagan kishilar deydi. Ibn Sino bilim olishda bolalarni maktabda 
o'qitish zarur deb biladi. U ta'limda quyidagi talablarga rioya etish zarurligini 
ta'kidlaydi: bolaga bilim berishda birdaniga kitobga band qilmaslik. ta'limda 
engildan og’iriga borish orqali bilim berish, olib boriladigan mashqiar bolaning 
yoshiga mos bo’lishi, o’qitishda jamoa boMib o’qitishga e'tibor berish, la'lim 
berishda bolani qiziqishini va qobiliyatini hisobga olish, o'qitishni jismoniy mashqiar 
bilan birga olib borish.
Abu AM Ibn Sino aqining rivojianish bosqichlarini ishlab chiqqan.
Mushoxada bilan idrok etishning birinchi bosqichi aqliy kategoriyalarini 
tushuntirishdir. Ikkinchi bosqich. Ikki xil fikrni idrok etish. Uchinchi bosqich. 
O ’zlashtirilgan bilim, tikriarni idrok etish bilan erishiladi. SHunda u haqiqiy aql 
deyiladi.
Olim aqlni 3 boskichga bo’lar ekan, birinchi bosqichda yodlay oladigan, lekin 
xali harflarni ham, yozishni ham bilmaydigan bolalarni nazarda tutgan.
Ij^kinchi bosqichda tayoqchalarni chiza boshlagan, qalamdan foydalanishni 
o ’rgjinayotgan bolalarning aqli tasavvur kilinadi.
Uchinchi bosqichda inson aql sh'akllarini va ularga muvoilq hissiy obrazlarni 
egallagan bo’ladi.
Ibn Sino aql deganda insoning tug’ma iste'dodini, bilish jarayonida 
shakllanadigan fikriash qobiliyatini tushunadi.