O ’zbekiston respublikasi oliy va o ’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti

2. О yinning maktabgacha uClim muassasasi pedagogik
jarayonidagi о 'rni
O ’yinning bola tarbiyasidagi asosiy roll bolalar muassasasi hayotini u bilan 
boyilishni talab ctadi. Slluning uchun ham o'yin bolalar hayotining kun tartibiga 
doimiy 
qilib 
kirililgan. 
O'yinlar uchun nonushtagacha va 
undan keyin. 
mashg'ulollardan so'ng, sayriardan so'ng, kechqurun uyga ketishdan oldin vaql 
ajraliladi. Brtalab o ’ta harakatchanlikni talab qilmaydigan o'yinlar uchun sharoit 
yaratish maqsadga muvofiqdir. Mazmunan ko'proq didaklik o'yinchuqlar, stol «stida 
o ’ynaladigan slol-bosma o ’yinlari, syujelli-rolli o ’yinlarni o'ynagan ma'qui.
Sayr davomida harakalli o’yinlarni, qurish-yasash o’yinlarini tashkil etish 
I'oydalidir. Kun lartibida o'yin uchun maxsus vaqt belgilash o'yinning mustaqil 
I'aoliyal sit'atida mavjud bo'lishining va uni bolalar hayotini tashkil etish shakli 
sifatida, tarbiya vositasi sit'atida qo’llanilishining eng muhim pedagogik shartidir.
Bolalar o'yining o'ziga xosligi shundaki. u tevarak-atrol'dagi hayotni. 
qishilarning I'auliyati, ishlari, harakatlarini, ularning ish jarayonidagi o ’zaro 
munosabatlarini aks ettiradi. O’yin paytida hona bolalar uchun dengiz, o'rmon. 
metro, tcmir yo’l vagoni bo'lishi mumkin.
Bola hech qachon Jim o'ynamaydi, bitta o ’zi o’ynasa ham u o’yinchoq bilan 
gaplashadi, o ’zi tasvirlayotgan qaxramon bilan muicqot o'rnatadi, onasi, bemor, 
shifokor xullas hamma-hammaning o’rniga o’zi gapiraveradi. So’z obrazning 
yaxshiroq ochilishiga yordam beradi.
Nutq o ’yin Jarayonida Juda katta ahamiyatga ega. Nutq orqali bolalar fikr 
almashadi, o ’z his-tuyg’u, kcchilmalarini o’rtoqlashadi. So’z bolalar o ’rtasida 
do’stona munosabatlar o ’rnatilishiga, tevarak-atrofdagi hayot voqealariga bir xilda 
munosabatda bo’lishga yordam beradi.
Bolalarning o’zi yaratgan o ’yindan kelib chiqadigan yoki kattalar tomonidan 
taklif etilgan o ’yinning g’oyasi, mazmuni, o'yin harakatlari, rollar, o’yin qoidalari 
uning tuzilishini tashkil etuvchi qirralardir.

---

о yin g oyasi - bu nima o'ynashni belgilab olish: "do’kon, "shifoxona", 
uchuvchilar’ , “bolalar muassasasi" va shunga o’xshashlar. O'yin mazmuniga. 
g oyasiga qarab bolalarninng bunday o'yinlarini bir necha o'ziga xos guruhlarga 
bo'Iinadi. Ular,
O ’yinlarning bunday boMishi albatta shartli bo’lib, bir o’yinda bar xil hayotiy 
voqaefcir aks etishi ham mumkin.
<}'oya o’yinning mazmuni, jonli to’qimasi, uning rivojlanishini, o ’yin 
harakatlarini, bolalar munosabatlarining har xilligi va o’zaro bog’lanishini belglab 
beradi. O ’yining qiziqarli bo’lishi va unda bolalaming qanday ishtirok etishlari 
o'yinning mazmuniga bog’liq. O’yinda bola ijro eladigan rol o’yining asosiy o’zagi 
va tarkibiy qismidir. SHuning uchun ham bu o'yinlar rolli yoki syujetli-rolli o’yinlar 
nomini olgan.
Bolalar o’yiniga tarbiyachining rahbarlik qilishi. O’yin bolalaming qiziqarli 
ermagigina bo’lib qolmay, shu bilan bir qatorda u bolalarni rivojlantirish va 
tarbiyalashning muhim vositasi hamdir. Ammo o’yin kattalar tomonidan tashkil 
etilib. unga rahbarlik qilingandagina ijobiy natija beradi.
Pedagog bolalar o’yiniga rahbarlik qilar ekan, quyidagi talablarga e'libor berishi 
zarur: o’yin mazmunini ta’lim-tarbiya beruvchi ahamiyatga ega bo’lishi, aks 
ettirliayotgan narsalar haqidagi tasavvurlar to'g’ri va to’la bo'lishi, o’yin 
harakatlariga faol, rna'lum maqsadga qaratilgan, ijodiy xususiyatga ega bo’lishi 
kerak. Hamma va ayrim bolalaming qiziqishlarini e'tiborga olgan holda o’yinga 
rahbarlik qilish, o’yinchoqlarni va boshqa kerakli materiallardan maqsadga muvofiq 
foydalanish, bolalaming o’yinda xayrixoh va xursand bo’lishlarini ta'minlash lozim.
Pedagog bolalar o’yiniga rahbarlik qilar ekan, bola shaxsining hamma 
tomonlariga; ongiga, his tuyg’ulariga, irodasiga, hulqiga ta'sir etishi va bundan 
bolalarni aqliy, axloqiy, estetik va jismoniy tomondan tarbiyalashda foydalanishi 
lozim.
O ’yin jarayonida bolalaming bilimlari va tasawurlari boyib, chuqurlashib 
boradi. O’yinda u yoki bu rolni bajarayotib, bola o’zining butun diqqatini o’yinga
119

---

qaratishi lozim. Bola o'ynayotganda qishilar mehnati, ularning aniq harakallari, 
munosaballari to’g’risidagi tasavvuri etarli emasligini sezib qoladi, buning natijasida 
kattalarga savol bera boshlaydi. Tarbiyachi bolalarning bunday savollariga javob 
berib, ularning bilimlariga aniqlik kiritadi, boyitadi.
Tarbiyachi o'yin orqali bolalarda ona-vatanga, o’z xalqiga boshqa millat 
qishilariga ijobiy munosabatni shakllantiradi, mustahkamlaydi. O’yin orqali 
tarbiyachi bolalarda jasurlik, to’g'rilik, o’zini tuta bilishlik kabi sifatlarni 
tarbiyalaydi.
O'yin bolalarda ijtimoiy axloqni, ularning hayotga, bir-biriga bo’lgan 
munosabatini shakllantiruvchi o ’ziga xos maktabdir. O’yinda bola qishilarning axloq- 
odob normalarini, mehnatga munosabatlarini bilib oladi.
Tarbiyachi bolalar o’yiniga rahbarlik qilayotib, ularni jamoa orqali ham 
tarbiyalab boradi. O’yin jarayonida bolalar o’z xoxishlarini jamoa xoxishi bilan 
kelishib olishga, o ’yinda o ’rnatilgan qoidalarga rioya qilishga o ’rgandilar.
Ammo o’yinga to’g’ri rahbarlik qilinmasa, u noxush oqibatlarga ham olib kelishi 
mumkin. Tarbiyachi bolalarni jismoniy tomondan tarbiyalashda o ’yindan keng 
foydalaniladi. Juda ko’pchilik o’yinlar bolalardan faol harakat qilishni talab etadi. bu 
esa o 'z navbatida organizmda modda almashinishini yaxshilaydi, qon aylanishini 
tezlashtiradi. Bundan tashqari faol harakat qilish bola gavdasini to’g’ri o’sishini, 
harakatlari chiroyli bo’lishini ham ta'minlaydi. O ’yin orqali tarbiyachi bolalarda 
quvnoq kayfiyat yaratadi, ijobiy ruhiyat hosil qiladi, bu esa bolaning asab-ruhiy, 
jismoniy tarbiyasini yaxshilaydi.
O ’yin bolalarga estetik tarbiya berish vositasi sifatida ham keng qo’Ilanihidi. 
Bolalar tevarak-atrofdagi hayotni, voqealikni obrazlar, rollar orqali ham aks 
ettiradilar. O’yinda boolalarning aw al olgan tassurotlari orqali obraz yaratishlari -
xayol juda ham katta ahamiyatga ega. Bolalar juda ko’p o ’yinlarda avval o’rgangan 
ashula, she'r, raqs, topishmoqlardan keng foydalanadilar. Bundan tarbiyachi 
bolalarda estetik did, zavqni tarbiyalashda foydalanadi.
O ’yin vaqtini tanlay bilish ham muhim ahamiyatga ega. Nonushta bilan 
mashg’ulot o’rtasida bolalar o ’yiniga 8-10 daqiqa vaqt beriladi. Bunda bolalar 
ko’pincha avval boshlagan o’yinlarini davom ettiradilar. Sayrda bolalarning 
o'ynashlari uchun 1 soat - 1 soat 20 minut vaqt ajratiladi. Kunduzgi uyqu va kechki 
nonushtadan keyin ham bolalar o’yinga vaqt beriladi. Bunda bolalar ko’proq syujetli- 
rolli o'yinlarni, qurilish materiallari, qo’g’irchoqiar bilan, stol usti o’yinchoqlari 
o ’ynashlari mumkin. SHu bilan birga ermak o ’yinlardanJiam foydalaniladi.
Ammo o'yin bilan ta'lim o’rtasidagi bog’liqlik bola ulg’aygan sari o ’zgarib 
boradi. Kichik guruhda o’yin ta'lim berishning asosiy shakli hisoblansa, katta 
guruhga borganda esa mashg’ulotlarda ta'limning roli ortadi. Tayyorlov guruhiga 
borganda bolalarning o’zlarida maktabdagi o’qishga ishtiyoq uyg’onib qoladi.
Ammo bolalar uchun o’yinning qadri yo’qolmaydi, balki mazmuni o ’zgaradi. 
Endi bolalarni ko’proq fikriy faollikni talab etuvchi o’yinlar, sport tarzidagi o’yinlar 
qiziqtira boshlaydi.
SHunday qilib, pedagogika fani o’yinga bola shaxsini har tomonlama 
shakllantirish vositasi va ular hayotini tashqil etish shakli, bolalar jamoasini 
shakllantirish vositasi deb qaraydi.
120

---