R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil
Yüklə 5,36 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.1. Tahlil fanining vujudga kelishi va rivojlanishi
|
22 I BO‘LIM. MOLIYAVIY TAHLILNING NAZARIY ASOSLARI I BOB. MOLIYAVIY TAHLILNING MAZMUNI, PREDMETI VA VAZIFALARI 1.1. Tahlil fanining vujudga kelishi va rivojlanishi Tahlil fanini vujudga kelishi va fan sifatida shakllanishida o‘ziga xos evolyusion yo‘lni bosib o‘tgan. Uning vujudga kelishi, shakllanishi va mustaqil fan sifatida rivojlanishi iqtisodchi olimlarning jumladan, M.Q.Pardaev 2 , A.V.Vahobov, A.T.Ibrohimov, N.F.Ishonqulov 3 , T.Qudratov, N.Fayzieva 4 , M.Q.Pardaev., J.I.Isroilov va B.I.Isroilovlarning 5 tahlilga oid ilmiy va o‘quv-uslubiy asarlarida atroflicha yoritilgan. Bu fanni paydo bo‘lishi, shakllanishi va takomillashishiga olib keluvchi omillar jamiyatda yuzaga kelgan obyektiv shart-sharoitlar hisoblanadi. Xususan, XVI – XVII asrlarda ishlab chiqarishning takomillashib borishi, erkin raqobatning vujudga kelishi xo‘jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy ahvolini baholash va yaxshilash borasida oqilono boshqaruv qarorlarini qabul qilish maqsadida moliya- xo‘jalik faoliyatini tahlil qilib o‘rganish zarurati o‘z navbatida tahlil elementlarining vujudga kelishiga sabab bo‘lgan. Tahlilning elementlari birinchi marta 1880-yillarda «Счётоводство» jurnalida chop etilgan maqolalarda paydo bo‘la boshlagan. Ushbu maqolalar asosan buxgalteriya balansining tahliliga bag‘ishlangan. Chunki, o‘sha davrlarda xo‘jalik faoliyatining natijalari asosan buxgalteriya balansida aks ettirilgan. Buxgalteriya balansi ma’lumotlari asosida xo‘jalik yurituvchi subyekt mablag‘lari va ular manbaining ma’lum davrdagi o‘zgarishi aniqlangan. Biroq, mazkur o‘zgarishlarning paydo bo‘lishiga qanday obyektiv va subyektiv omillar ta’sir ko‘rsatayotgani va ularning natijalari mulk egalari uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lgan ko‘rsatkichlar sifatida qarala boshlangan. Bu esa, buxgalteriya balansidagi 2 Pardaev M.Q. Iqtisodiy tahlil nazariyasi. Samarqand; «Zarafshon» 2001. -28 b. 3 Vahobov A.V., Ibrohimov A.T., Ishonqulov N.F Moliyaviy va boshqaruv tahlili. T.: «Sharq» 2005. - 20 b. 4 Qudratov T., Fayzieva N. Korxonalar faoliyatining tahlili va nazorati. –T.: «Voris-nashriyoti», 2012. -7 b. 5 Pardaev M.Q., Isroilov J.I., Isroilov B.I. Iqtisodiy tahlil: O‘quv qo‘llanma. –T, 2017. -12 b. 23 ko‘rsatkichlarni batafsil tahlil qilib o‘rganish zaruratini paydo qilgan. Shu tariqa, tahlilning ba’zi elementlari mavjud bo‘lgan fan – «Balansshunoslik» fani vujudga kelgan. Fan o‘zining rivojlanish yo‘li davomida «Balansshunoslik», «Balans talqini», «Balansni tahlil qilish», «Hisobot tahlili», «Iqtisodiy tahlil», «Sosial- iqtisodiy tahlil», «Xo‘jalik faoliyati tahlili», «Moliyaviy va boshqaruv tahlili», «Iqtisodiy tahlil» va «Moliyaviy tahlil» nomlari bilan atalib kelingan. Tahlil fani 1940-yillarga kelib, «Xo‘jalik faoliyatini tahlil qilish» fani sifatida to‘liq shakllangan va oliy o‘quv yurtlarida mustaqil fan sifatida o‘qitila boshlagan. Shu davrda iqtisodchi olimlar tomonidan ushbu fanga doir darslik va o‘quv qo‘llanmalar tayyorlandi va chop ettirildi. Jumladan, S.K.Tatur «Анализ хозяйственной деятельности промышленных предприятий», N.R.Veysman «Анализ хозяйственной деятельности промышленных предприятий», M.S.Rubinov «Основы учёта и анализа хозяйственной деятельности промышленного предприятия» va boshqa darsliklar chop ettirildi. XX asrning 50 – 60-yillaridan boshlab, tahlil fanini iqtisodiyot tarmoqlariga mos holda bir qancha turlari vujudga keldi. Bularga sanoat korxonalari faoliyatining tahlili, qishloq xo‘jalik korxonalari faoliyatining tahlili, savdo korxonalari faoliyatining tahlili kabilarni misol qilib ko‘rsatish mumkin. O‘tgan asrning 70-80-yillarida iqtisodiy tahlil fanining nazariyasini yaratish bo‘yicha ijobiy ishlar olib borildi va tahlil nazariyasi fan sifatida shakllandi. Ushbu fanning nazariy asoslari birinchi bo‘lib Rossiyalik iqtisodchi olimlar M.I.Bakanov va A.D.Sheremetlar tomonidan bir tizimga keltirilgan holda 1987-yilda «Теория экономического анализа» nomli darslik sifatida chop ettirildi. Shundan so‘ng bu fanga doir nazariy masalalar Ukrainalik, Belorussiyalik va O‘zbekistonlik olimlar tomonidan ham o‘rganildi. Hozirgi kunga qadar oliy o‘quv yurtlarida «Iqtisodiy tahlil nazariyasi» mustaqil fan sifatida o‘qitilib kelinmoqda. Yüklə 5,36 Mb. Dostları ilə paylaş:
|