Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
7 Bapbalaca, o qÿdÿr balaca ki, ona Simo÷ka demÿmÿk mömkön deyildi, Serafima Vitalyevna – ÿynindÿ portaüal rÿngindÿbluzkaolanDTNleytenantû–istiшаlûnabörönördö. Bu binada iølÿyÿn azad ÿmÿkdaølarûn hamûsû DTN zabit- lÿri idi. Azad ÿmÿkdaølarûn konstitusiyaya gþrÿ ÿn möxtÿlif höquqlarû, o cömlÿdÿn dÿ ÿmÿk höququ vardû. Lakin bu höquq göndÿ sÿkkiz saatla vÿ bir dÿ onunla mÿhdudlaømûødû ki, hÿmin adamlarûn iøi dÿyÿr yaratmaqdan yox, mÿhbuslara nÿzarÿt etmÿkdÿn ibarÿt olsun. Bötön qalan höquqlardan mÿhрum edilmiø mÿhbuslara isÿ daha geniø – göndÿ on iki saat – ÿmÿk höququ verilmiødi. Øam yemÿyi ö÷ön fasilÿ dÿ nÿzÿrÿ alûnmaqla bu artûq möddÿtdÿ – axøam saat altû- dan gecÿ saat on birÿ kimi – mÿhbuslarûn iøini nÿzarÿtdÿ saxlamaq ö÷ön bötön laboratoriyalarûn azad ÿmÿkdaølarû nþvbÿ ÷ÿkmÿli olurdular. Bu gön dÿ Simo÷kanûn nþvbÿsi idi. Bu balaca, quø cu- üaza oxøayan qûz indi Akustika laboratoriyasûnda yeganÿ hakimiyyÿt vÿ yeganÿ mödiriyyÿt idi. Tÿlimata gþrÿ, o, nÿzarÿt etmÿli idi ki, mÿhbuslar iølÿ - sin lÿr, boø-bikar durmasûnlar, iø÷i binalardan silah dözÿlt- mÿk vÿ ya laüûm atmaq ö÷ön istifadÿ etmÿsinlÿr, radio detal larû nûn bolluüundan istifadÿ edib qûsadalüalû þtö rö cö- lÿr quraø dûrmasûnlar. Saat on birÿ on beø dÿqiqÿ qalmûø isÿ nþv bÿt÷i dustaqlardan bötön mÿxfi sÿnÿdlÿri qÿbul etmÿli, yanma yan økafa yûümalû, laboratoriyanûn qapûsûnû mþhör- lÿ mÿli idi. He÷ yarûm il deyildi ki, rabitÿ möhÿndislÿri institutu nu bitirmiø Simo÷ka øöøÿ kimi tÿmiz anketinÿ gþrÿ mÿhbus la- rûn þz aralarûnda øaraøka adlandûrdûqlarû möÿmmalû nþmrÿli
68 elmi-tÿdqiqat institutuna tÿyinat almûødû. Èøÿ qÿbul edil miø azad vÿtÿndaølara burada dÿrhal zabit rötbÿsi veri lir, adi möhÿn dislÿrlÿ möqayisÿdÿ iki dÿfÿ ÷ox (rötbÿyÿ gþrÿ, pal- tar almaq ö÷ön) maaø tÿyin edilirdi, ÿvÿzindÿ isÿ onlar dan, ilk nþvbÿdÿ, sÿdaqÿtlilik vÿ ayûqlûq, bundan sonra isÿ savad vÿ bacarûq tÿlÿb olunurdu. Simочкаyabusÿrfelÿyirdi.Ènstitutdatÿkcÿoyox,rÿfi- qÿ lÿ ri nin ÷oxu he÷ bir bilik almamûødû. Bunun sÿbÿblÿri ÷ox idi. Qûzlar mÿktÿbdÿn, demÿk olar ki, nÿ riyaziyyatû, nÿ dÿ fizi kanû bilmÿdÿn gÿlmiødilÿr (hÿlÿ yuxarû siniflÿrdÿ oxu yar- kÿn baøa döømöødölÿr ki, pedaqoji øurada direktor “iki” lÿ- rÿ gþrÿ möÿllimlÿri danlayûr, istÿyirsÿn he÷ oxuma – sÿnÿ attes tat verÿcÿklÿr). Ènstitutda vaxt tapûb mÿøüul olmaq istÿ- yÿndÿ dÿ, þzlÿri ö÷ön tamamilÿ yad olan bu anlaøûlmaz vÿ ÷ûxûøû gþrönmÿyÿn riyaziyyat vÿ radiotexnika cÿngÿlliklÿrini yarûb ke÷ÿ bilmirdilÿr. ßksÿr hallarda isÿ bunu etmÿyÿ he÷ vaxtlarû da olmurdu. Hÿr payûz tÿlÿbÿlÿri bir aydan da ÷ox möddÿtÿ kolxozlara kartof yûümaüa aparûrdûlar ki, buna gþrÿ dÿ sonradan bötön il boyu göndÿ sÿkkiz-on saat möha- zirÿlÿrÿ qulaq asmalû olurdular, konspektlÿrÿ baxmaüa isÿ vaxt qalmûrdû. Bazar ertÿsi gönlÿri isÿ siyasi dÿrslÿr olurdu; hÿftÿdÿ, ÿn azû, bir dÿfÿ iclas ke÷irilirdi; ictimai iøÿ, divar qÿzetlÿrinin buraxûlmasûna, hamilik konsertlÿrinÿ dÿ vaxt tapmalû olurdular; evdÿ kþmÿk etmÿk, maüazaya getmÿk, yuyunmaq, geyinmÿk dÿ lazûm gÿlirdi. Bÿs kino? Bÿs teatr? Bÿs klub? ßgÿr tÿlÿbÿlik dþvröndÿ gÿzmÿdinsÿ, atûlûb-döø- mÿ dinsÿ, bunu baøqa nÿ vaxt edÿ bilÿrsÿn? Gÿnclik bizÿ ona gþrÿ verilmÿyib ki, þzömözö hÿlak edÿk! Èmtahanlar ö÷ön Simo÷ka vÿ rÿfiqÿlÿri ÷oxlu øparqalka hazûrlayûr, onlarû qadûn paltarûnûn kiøilÿr ö÷ön ÿl÷atmaz yerlÿrindÿ giz lÿdir, imta han vaxtû isÿ ÷ûxararaq hamarlayûr vÿ cavab vÿrÿ qÿsi kimi tÿq dim edirdilÿr. Möÿllimlÿr, ÿlbÿttÿ, ÿlavÿ sual ver- mÿklÿ tÿlÿbÿlÿ rin biliyinin kasadlûüûnû aøkar edÿ bilÿr dilÿr, ancaq onlarûn þzlÿ rini dÿ iclaslar, möøavirÿlÿr, ÷ox saylû plan- lar vÿ dekan lûq, rektorluq qarøûsûnda hesabat formalarû ÿldÿn Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 69 salmûødû, ÿlavÿ imtahan ke÷irmÿk onlar ö÷ön hÿddÿn artûq aüûr idi, bundan da savayû, istehsalat÷ûlarûn zay mÿhsula gþrÿ danlanûldûqlarû kimi, onlarû da, sÿhv etmirÿmsÿ, Krup ska- yanûn “Pis øagird olmur, yalnûz pis möÿllimlÿr olur” sþzlÿrini rÿhbÿr tutaraq uüursuzluüa gþrÿ danlayûrdûlar. Buna gþrÿ dÿ imtahan gþtörÿnlÿr cavab verÿnlÿri karûxdûrmamaüa, imtahanû tez qÿbul etmÿyÿ ÷alûøûrdûlar. Yuxarû kurslara ÷atana kimi Simo÷ka vÿ rÿfiqÿlÿri tÿÿs- söflÿ baøa döødölÿr ki, þz ixtisaslarûnû nÿinki sevmirlÿr, hÿtta bu peøÿ onlar ö÷ön darûxdûrûcûdûr. Ancaq artûq gec idi. Èsteh salatda necÿ olacaüûnû döøönÿndÿ isÿ Simo÷kanû ÿsmÿcÿ tuturdu. Budur, o, Marfinoya döødö. Burada he÷ bir möstÿqil iøin tapøûrûlmamasû ilk göndÿn onun xoøuna gÿldi. Lakin Simo÷ka kimi bir kþrpÿ ö÷ön dÿ Moskva yaxûnlûüûnda yer- lÿøÿn bu tÿnha, se÷mÿ möhafizÿ÷i vÿ nÿzarÿt÷i heyÿtinin tanûnmûø dþvlÿti cinayÿtkarlarûn qarovulunu ÷ÿkdiklÿri qala- ÷anûn kandarûnû aømaq dÿhøÿtli gÿlirdi. Onlarû, Rabitÿ Ènstitutunun on mÿzununu, bir dÿfÿyÿ tÿlimatlandûrdûlar. Èzah etdilÿr ki, möharibÿdÿn dÿ pis yerÿ döøöblÿr – elÿ bir ilan yuvasûna döøöblÿr ki, bircÿ ehtiyat- sûz hÿrÿkÿtlÿri þlöm tÿhlökÿsi yarada bilÿr. Onlara dedilÿr ki, burada bÿøÿr nÿslinin tþr-tþköntölÿri ilÿ, danûødûqlarû rus dilinÿ layiq olmayan – tÿÿssöf ki, onlar bu dili bilirlÿr – insanlarla rastlaøacaqlar. Onlarû xÿbÿrdar etdilÿr ki, bu insanlar bir dÿ ona gþrÿ daha tÿhlökÿlidirlÿr ki, þz canavar xislÿtlÿrini a÷ûb gþstÿrmirlÿr, daim yalan÷û mÿdÿniyyÿt vÿ yaxøû tÿrbiyÿ niqabû gÿzdirirlÿr, ÿgÿr onlardan tþrÿtdiklÿri cinayÿtlÿr haqqûnda soruømaq istÿsÿn (bunu etmÿk isÿ qÿti qadaüandûr!), hiylÿ vÿ yalanlarla þzlÿrini gönahsûz cÿfa keø kimi tÿqdim edÿcÿklÿr. Qûzlara tapøûrdûlar ki, bu ÿfi lÿ rÿ olan nifrÿtlÿrini qÿtiyyÿn böruzÿ vermÿsinlÿr, zahiri lötf kar lûq la- rûnû qorusunlar – lakin he÷ bir halda onlarla qeyri-iøgözar danûøûqlar aparmamalû, onlardan azadlûqda olanlar ö÷ön he÷ bir tapøûrûq qÿbul etmÿmÿlidirlÿr, ilk qayda pozuntusu 70 möøahidÿ olunan kimi, ya da qayda pozuntusu ilÿ baülû øöbhÿ yaranan vÿ yaxud belÿ øöbhÿnin yarana bilÿcÿyinin mömkönlöyö hiss olunan kimi onlar tez ÿmÿliyyat mövÿkkili mayor Øikinin yanûna cummalûdûrlar. Èri baøûnda kirpi iynÿlÿri kimi dik duran aü sa÷larû, ki÷i- cik ayaqlarûnda isÿ uøaq þl÷ösöndÿ ÷ÿkmÿ olan bÿstÿboy, qaraøûn mayor Øikin belÿ bir fikir dÿ sþylÿmiødi ki, ona vÿ baøqa gþröb-gþtörmöø adamlara bu insanlarûn ilan xislÿti tamamilÿ aydûn olsa da, yeni gÿlmiø tÿcröbÿsiz qûzlar ara- sûnda bir nÿfÿr insanpÿrvÿr tapûla vÿ hÿmin bu qûz da han- sûsa bir qayda pozuntusuna yol verÿ bilÿr; mÿsÿlÿn, dustaüa azad kitabxanadan oxumaüa kitab verÿ bilÿr (o demÿdi ki, mÿk tubu yeøiyÿ ata bilÿr, ÷önki hansû bir Marya Èvanovna ya önvan lan masûndan asûlû olmayaraq hÿmin mÿktub mötlÿq Ame rika casus mÿrkÿzinÿ gþndÿrilÿcÿkdi). Mayor Øikin qûz larûn hamû sûndan nÿsihÿtamiz tÿrzdÿ xahiø etdi ki, ÿgÿr kimsÿ rÿfiqÿsinin u÷uruma yuvarlandûüûnû gþrÿrsÿ, ona yol daølûq kþmÿyi gþstÿrsin, yÿni baø vermiø hadisÿ ilÿ baülû mayor Øikinÿ a÷ûq øÿkildÿ mÿlumat versin. Sþhbÿtin sonunda mayor onu da gizlÿtmÿdi ki, mÿh bus- larla ÿlaqÿ cinayÿt mÿcÿllÿsi ilÿ cÿzalandûrûlûr, cinayÿt mÿcÿl- lÿsi isÿ, mÿlum olduüu kimi, dartdûqca uzana vÿ hÿtta iyirmi beø il katorqa cÿzasû da nÿzÿrdÿ tuta bilÿr. Qarøûda onlarû gþzlÿyÿn zölmÿt gÿlÿcÿyi sarsûntûsûz tÿsÿv vör etmÿk mömkön deyildi. Qûzlardan bÿzilÿrinin hÿtta gþz lÿri yaøla doldu. Lakin onlarûn arasûna artûq inamsûzlûq toxu mu sÿpilmiødi. Tÿlimatlanmadan ÷ûxarkÿn isÿ onlar eøit dik lÿ rin dÿn deyil, kÿnar øeylÿrdÿn danûøûrdûlar. Möhÿndis-mayor Roytmanûn arxasûnca Akustika labo- rato ri ya sûna girÿn Simo÷ka ayaq östÿ þlmöødö vÿ ilk anda hÿtta gþz lÿ rini yummaq istÿdi. O vaxtdan yarûm il ke÷miødi – Simo÷ka ilÿ nÿ isÿ qÿribÿ bir øey baø verirdi. Xeyr, onun imperializmin qara fitnÿlÿr tþrÿtmÿsinÿ olan ÿminliyi sarsûlmamûødû. Eyni zaman da da o, bötön qonøu otaqlarda iølÿyÿnlÿrin qanlû cina yÿt- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 71 kar olmalarûnû mömkön sayûrdû. Lakin Akustika labo ra to- riyasûnda iølÿyÿn bir döjön дустагла hÿr gön gþröøÿrkÿn o, bura dakû qaraqabaq, azadlûqlarûna, talelÿrinÿ, on ilÿ vÿ ya dþrddÿbir ÿsrÿ bÿrabÿr möddÿtlÿrinÿ qarøû laqeyd, hÿr gön þzlÿri ö÷ön yad, lazûmsûz, bircÿ qÿpik ÿmÿkhaqqû, zÿrrÿcÿ øþhrÿt gÿtirmÿyÿn iølÿ mÿøüul olan elmlÿr namizÿdlÿrinÿ, möhÿndislÿrÿ vÿ quraødûrûcûlara baxarkÿn onlarûn arasûnda tamaøa÷ûlarûn kinoda asanlûqla tanûya bildiklÿri vÿ ÿks-kÿø- fiy ya tû mû zûn mÿharÿtlÿ iføa etdiyi tÿcröbÿli beynÿlxalq qul- durlarû gþrÿ bilmirdi. Simo÷ka bu adamlardan qorxmurdu. Þzöndÿ bu insan- lara qarøû nifrÿt tapa bilmirdi. Onlar þz geniø bilgilÿri, baø verÿn fÿlakÿti dþzömlÿ yaøamalarû ilÿ qûzda ancaq hþrmÿt hissi doüururdular. Simo÷kanûn komsomol÷u borcu, vÿtÿnÿ mÿhÿbbÿti mÿhbuslarûn hÿr bir tÿqsiri vÿ hÿrÿkÿti haqqûnda ÿmÿliyyat mövÿkkilinÿ dÿqiqliklÿ mÿlumat vermÿsini tÿlÿb etsÿ dÿ, bunu etmÿk ona izaholunmaz sÿbÿblÿrdÿn øÿrÿfsiz vÿ mömkön olmayan kimi gþrönördö. Belÿ hÿrÿkÿti xösusÿn dÿ aralarûnda cÿmi iki masa olan vÿ onunla özbÿöz oturmuø ÿn yaxûn qonøusu vÿ ÿmÿkdaøû Qleb Nerjinÿ qarøû etmÿk mömkön deyildi. Artikulyasiya sûnaqlarûnûn ke÷irilmÿsi ö÷ön bu adamûn rÿhbÿrliyi altûna verilmiø Simo÷ka þtÿn vaxt ÿrzindÿ Ner jinlÿ sûx ÿmÿkdaølûq edirdi. Marfino øaraøkasûnda tez-tez möx tÿ- lif telefon traktlarûnda eøidilmÿnin keyfiyyÿtini dÿyÿrlÿndir- mÿk tÿlÿb olunurdu. Cihazlar nÿ qÿdÿr mökÿmmÿl olsa da, hÿlÿ elÿsi icad olunmamûødû ki, eøidilmÿnin keyfiyyÿtini ÿqrÿblÿ gþstÿrÿ bilsin. Yalnûz ayrû-ayrû hecalarû, sþzlÿri, ya da ki ifadÿlÿri oxuyan diktorun sÿsi, sûnaqdan ke÷irilÿn trak- tûn sonunda mÿtni dinlÿyÿn siqnaltutanûn qulaqlarû, xÿta faizi dÿ nÿzÿrÿ alûnmaqla, bu cör qiymÿt verÿ bilÿrdi. Belÿ sûnaq lara artikulyasiya sûnaqlarû deyirdilÿr. Nerjin bu sûnaqlarûn riyazi tÿøkili ilÿ mÿøüul olurdu – hÿr halda, rÿislÿrin planlarûna gþrÿ, bu iølÿ mÿøüul olmalû idi. Èø uüurla gedirdi vÿ Nerjin bu cör sûnaqlarûn metodikasû özrÿ 72 ö÷cildlik monoqrafiya da tÿrtib etmiødi. Simo÷ka ilÿ iølÿri ÷ox yûüûlanda Nerjin tÿxirÿ salûna bilÿcÿk vÿ tÿxirÿsalûnmaz iølÿrin dÿqiq ardûcûllûüûnû möÿyyÿn edir, ÿminliklÿ qÿrar verirdi vÿ bu zaman onun sifÿti dÿ cavanlaøûrdû; möharibÿni kinolar vasitÿsilÿ tÿsÿvvör edÿn Simo÷ka belÿ anlarda Ner- jini gþzlÿri qarøûsûnda kapitan mundirindÿ, töstö vÿ part la- yûølar i÷indÿ, a÷ûq-øabalûdû sa÷larû kölÿkdÿ yellÿnÿn tÿrz dÿ batareyaya ÿmrlÿr verÿn kimi canlandûrûrdû: “Atÿø!” (Kino- larda ÿn ÷ox bu mÿqamû gþstÿrirdilÿr.) Lakin belÿ ÷eviklik Nerjinÿ yalnûz iøin zahiri hissÿsini yerinÿ yetirmÿk vÿ daha ÷ox möddÿtÿ hÿrÿkÿtin þzöndÿn ayrûlmaq ö÷ön lazûm idi. O, Simo÷kaya belÿ dÿ deyirdi: “Mÿn hÿrÿkÿtÿ nifrÿt etdiyim ö÷ön hÿrÿkÿtdÿyÿm”. – Bÿs siz nÿyi xoølayûrsûnûz? – Simo÷ka utancaqlûqla soruø muødu. “Döøönmÿyi” – Nerjinin cavabû belÿ olmuødu. Doü ru dan da, iø tufan kimi baøûnûn östönö alanda o, vÿziy yÿ- tini dÿyiømÿdÿn saatlarla otururdu, bu zaman özönön dÿrisi solüunlaøûr, qocalûr, øûrûm-øûrûm olurdu. Bÿs þzönÿ inamû necÿ? O, lÿng vÿ qÿtiyyÿtsiz hala döøördö. Yazû masa sûnûn östön dÿki texniki mÿlumat kitab÷alarû vÿ mÿqalÿlÿr topasû ara sûn da Simo÷kanûn bu gön dÿ aydûn gþrdöyö iynÿylÿ yazûl- mûø kimi xûrda qeydlÿrinÿ bir ne÷ÿ cömlÿ ÿlavÿ edÿnÿ kimi uzun-uzadû döøönördö. Simo÷ka fikir vermiødi ki, bu qeyd lÿ- rini, sanki, he÷ yeøiyÿ qoymurmuø kimi, masasûnûn sol dolab- ÷a sûna dörtördö. Maraq Simo÷kanû özördö: bilmÿk istÿ yirdi ki, Nerjin nÿ yazûr vÿ kimin ö÷ön yazûr. Bu adam þzö dÿ bil- mÿdÿn onun ö÷ön rÿübÿt vÿ heyranlûq obyektinÿ ÷evrilmiødi. Bu vaxta kimi Simo÷kanûn qûzlûq hÿyatû uüursuz alûnûrdû. O, gþzÿgÿlimli deyildi: hÿddÿn artûq uzun burnu özönön yara øûüûnû pozurdu, nÿ ö÷önsÿ seyrÿk vÿ pis bitÿn sa÷larû da boynunun ardûnda balaca topacûq øÿklindÿ yûüûlmûødû. Simo÷ ka nûn boyu da, sadÿcÿ, balaca deyildi, lap balaca idi, onun cizgilÿri dÿ yaølû qadûndan daha ÷ox, 7-ci sinifdÿ oxuyan qûzcûüazûn cizgilÿrinÿ bÿnzÿyirdi. Bundan baøqa, o hÿm dÿ ciddi idi, zarafata, mÿnasûz oyunlara meyilli deyildi – bu da Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 73 cavan oülanlarû cÿlb etmirdi. Èø belÿ gÿtirmiødi ki, iyirmi ö÷ yaøûna ÷atsa da, bircÿ nÿfÿr dÿ pÿrÿstiøkarû olmamûødû, onu he÷ kÿs qucaqlamamûødû vÿ þpmÿmiødi. Bu yaxûnlarda, cÿmi bir ay ÿvvÿl, budkada mikrofon xarab olmuødu vÿ Nerjin onu tÿmir etmÿk ö÷ön Simanû ÷aüûrdû. O, ÿlindÿ vinta÷an i÷ÿri girdi; iki nÿfÿrin göclÿ yerlÿøÿ bilÿcÿyi budkanûn boüucu sakitliyindÿ Nerjinin artûq gþzdÿn ke÷irmÿyÿ baøladûüû mikrofona tÿrÿf ÿyildi vÿ bu zaman þzö dÿ istÿmÿdÿn yanaüû ilÿ onun yanaüûna toxundu. Vÿ toxunan kimi dÿ qorxusundan donub qaldû – indi necÿ olacaq? Geri ÷ÿkilmÿk lazûm idi, o isÿ mÿnasûz-mÿnasûz mik- ro fona baxmaqda davam etdi. Hÿyatûn bu dÿhøÿtli dÿqiqÿsi olduqca uzun ÷ÿkdi – onlarûn bir-birinÿ bitiømiø yanaqlarû alû øûb-yanûrdû – Nerjin hÿrÿkÿtsiz dururdu! Sonra ÿllÿri ilÿ qûzûn baøûnû tutdu vÿ dodaqlarûndan þpdö. Simo÷kanûn bÿdÿ- nini xoø halsûzlûq börödö. Bu anda o nÿ komsomol, nÿ vÿtÿn haqqûnda he÷ nÿ demÿdi, tÿkcÿ bunu deyÿ bildi: – Qapû baülanmayûb!.. Nazik gþy pÿrdÿ yellÿnÿrÿk onlarû sÿs-köylö göndÿn, yeriyÿn, sþhbÿt edÿn, i÷ÿri girib pÿrdÿni qaldûra bilÿcÿk adam lardan ayûrûrdû. Dustaq Nerjin on sutkalûq karserdÿn savayû he÷ nÿ ilÿ risk etmirdi, – qûz isÿ anketi, karyerasû, ola bilsin ki, azadlûüû ilÿ risk edirdi, – lakin baøûnû dala ÿymiø ÿllÿrdÿn qurtulmaüa göcö yox idi. Hÿyatûnda ilk dÿfÿ idi ki, onu kiøi þpördö!.. Belÿcÿ, ilan mödrikliyi ilÿ toxunmuø polad zÿncir qadûn örÿyindÿn dözÿldilmiø halqada qûrûldû.
– O arxadakû kimin ke÷ÿlidir? – Mÿnim balam, hÿr halda, mÿn lirik ÿhvaldayam. Gÿl laqqûrtû vuraq. – Ömumiyyÿtlÿ gþtörsÿk, mÿn mÿøüulam.
74 – Yaxøû gþrÿk, – mÿøüulam! Kefim pozuldu, Qlebka. Otur muødum þzöm ö÷ön tÿlÿsik hazûrlanmûø alman yol ka- sû nûn yanûnda, nÿ ö÷önsÿ Pultuskdan øimaldakû blin dajûm- dan danûømaüa baøladûm, budur, bu da cÿbhÿ! – xatirÿlÿr axûb gÿldi – elÿ hÿyÿcanlû, elÿ øirin... Qulaq as, hÿr halda, möharibÿdÿ yaxøû øey dÿ az deyilmiø, hÿ? – Sÿndÿn qabaq mÿn bunu ÿsgÿrlÿr ö÷ön alman jur nal- larûndan oxumuøam, hÿrdÿn ÿlimizÿ döøördö: ruhun pak- lan masû, Soldatentreue... – Yaramaz! Amma bilmÿk istÿsÿn, burada bir aülaba tan mÿqam da var... – Bunu gÿrÿk þzönÿ rÿva gþrmÿyÿsÿn. Daosizm etika- sûnda deyilir: “Silah bÿdbÿxtlik alÿtidir, alicÿnablûq alÿti deyil. Mödrik adam kþnölsöz qalib gÿlir”. – Mÿn nÿlÿr eøidirÿm? Demÿli, skeptikdÿn 1 dþnöb daos- ÷u oldun? – Hÿlÿ qÿrar vermÿmiøÿm. – ßvvÿlcÿ ÿn yaxøû frislÿrimi – onlarla bir yerdÿ vÿrÿ qÿ- lÿr ö÷ön necÿ mÿtnlÿr tÿrtib etmÿyimizi xatûrladûm: uøaqla- rûnû qucaqlamûø ana, sonra aülayan sarûøûn Marqarita; bu, bizim øah vÿrÿqÿmiz idi, øeir mÿtni ilÿ. – Yadûmdadûr, onu mÿn se÷miødim. – Vÿ xatirÿlÿr axûnû baølandû... Sÿnÿ Milkadan danûø mûø- dûm?O,XariciДillÿrИnstitutununtÿlÿbÿsiidi,qûrxbirinciildÿ bitirmiødi vÿ tÿrcömÿ÷i kimi bizim øþbÿyÿ gþndÿrilmiødi. Azca fûndûqburun idi, hÿrÿkÿtlÿri dÿ kÿskin. – Dayan, bu, sÿninlÿ birgÿ Qraudensin kapitulyasiya- sûnû qÿbul etmÿyÿ gedÿn qûz deyildi ki? – Bÿli-bÿli! ×ox lovüa qûz idi, istÿyirdi ki, onu iøinÿ gþrÿ tÿriflÿsinlÿr (danlanûlmaqdan da ki Allah saxlasûn) vÿ orden- lÿrÿ tÿqdim etsinlÿr. Øimal-гÿrbdÿki, bax burada, Lovatdan sonra, ÿgÿr Raxlisdÿn Novo-Svinuxovoya tÿrÿf gþtör sÿk, Pod- tsepo÷yedÿn bir az cÿnuba tÿrÿf, meøÿ yadûna gÿlir? 1 Skeptiк – бурада: skeptisizm tÿrÿfdarû; сkeptisizm – obyektiv varlûьûn insan tÿrÿ findÿn dÿrk edilÿ bilmÿsini inkar edÿn idealist fÿlsÿfi cÿrÿyan Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 75 – Oralarda meøÿ ÷oxdur. Redyidÿn o tÿrÿfÿ idi, yoxsa bu tÿrÿfÿ? – Bu tÿrÿfÿ. – Hÿ, bildim. – Bax hÿmin o meøÿdÿ bötþv bir gön onunla gÿz dik. Yaz idi... Yox, yaz yox, mart ayû idi: ayaqlarûnla suyu øap- pûldadûrsan, uzunboüaz kirza ÷ÿkmÿlÿrinlÿ gþlmÿ÷ÿlÿrÿ girir sÿn, baø da ki xÿz papaq altûnda tÿrdÿn islanûr, bir dÿ ki bilir sÿn, bu ÿtir! Hava! Biz ilk dÿfÿ vurulanlar kimi, tÿzÿ evlÿ nÿn lÿr kimi gÿzirdik. Gþrÿsÿn, qadûn sÿnin ö÷ön yeni olanda onunla hÿr øeyi niyÿ lap ÿvvÿldÿn baølayûrsan, yeni yetmÿ kimi øiøirsÿn vÿ... Hÿ?.. Ucsuz-bucaqsûz meøÿ! Tÿkÿm-sey rÿk blin dajdan töstö ÷ûxûr, talada yetmiøaltûlar bata re yasû durur. Biz onlardan uzaq qa÷ûrdûq. Rötubÿtli, ÷ÿh- rayû axøama kimi gÿzib-dolandûq. O, bötön gönö mÿni ÿldÿn salmûødû. Tÿrs lik dÿn mþvqelÿrimizin dÿ östöndÿ “rama” 1
dþvrÿ vur maüa baøladû. Milkanûn aülûna bir fikir gÿldi. Dedi: istÿ mi rÿm ki, onu vur sunlar. ßgÿr vursalar, – qoy belÿ dÿ olsun – meøÿdÿ qalûb gecÿlÿyÿrik. – Yox, bu artûq tÿslim÷ilikdir! Harada gþrönöb ki, bizim zenit÷ilÿr “rama”nû vura bilsinlÿr! – Hÿ... Lovatadÿk vÿ Lovatdan sonra nÿ qÿdÿr zenit topu vardûsa, hamûsû döz bir saat onu atÿøÿ tutdu vÿ vura bilmÿ- dilÿr. Belÿ... Boø bir blindaj tapdûq... – Yeröstö. – Yadûnda qalûb? Mÿhz onu. Bir ildÿ oralarda vÿhøi heyvan yuvasûna oxøayan belÿ blindajlardan ÷ox tikmiø- dilÿr.
– Oralarda axû torpaq yaødûr, qazûb i÷inÿ girÿ bilmÿzsÿn. – Elÿdir. È÷ÿriyÿ iynÿyarpaq budaqlardan atmûødûlar, tir- lÿr dÿn qatran, bir dÿ ki ÿvvÿlki tonqallardan qalan töstö iyi gÿlirdi – pe÷ olmadûüû ö÷ön tonqalla qûzdûrûrdûlar. Damdan isÿ deøik a÷ûl mûødû. ßlbÿttÿ, iøûq-zad da döømördö... Nÿ qÿdÿr ki 1 “Rama” – þзÿл эþрцнцøцнÿ эþрÿ алманларûн “Focke-Wulf 189” тактики kÿøfiyyat tÿyyarÿsiнÿ совет ордусунда “Рама” (÷ÿр÷ивÿ) дейилÿрди; алман ордусунда исÿ ону “Uhu” (байгуø) вÿ “У÷ан эþз” адландûрмûøдûлар 76 tonqal yanûrdû, tirlÿrin östöndÿ kþlgÿlÿr oynayûrdû... Qlebka! Yaxøû hÿyat idi, hÿ?! – Mÿn fikir vermiøÿm: ÿgÿr hÿbsxana hekayÿtlÿrindÿ qûz iøtirak edirsÿ, bötön dinlÿyicilÿr, mÿn dÿ o cömlÿdÿn, ÷ox istÿyirlÿr ki, sonda qûz artûq qûz qalmasûn. Mÿhbuslar ö÷ön hekayÿtin ÿsas maraüû da bundadûr. Burada bir ömum- dönya ÿdalÿtinin axtarûøû var, sÿnÿ belÿ gÿlmir ki? Kor adam gþrÿnlÿrdÿn dÿqiqlÿødirmÿlidir ki, sÿma mavi, ot isÿ yaøûl olaraq qalûr. Dustaq inanmalûdûr ki, nÿzÿri cÿhÿtdÿn dön- yada gþzÿl vÿ canlû qadûnlar qalmaqda davam edir vÿ onlar þzlÿrini bÿxti gÿtirÿnlÿrin ixtiyarûna verirlÿr... Sÿn bir bax gþr hansû axøamû xatûrladûn! – mÿøuqÿnlÿ birgÿ, þzö dÿ qat- ranlû blindajda, þzö dÿ atÿøin a÷ûlmadûüû bir vaxtda. Yaxøûca möharibÿ tapmûsan!.. Sÿnin arvadûn isÿ hÿmin axøam øÿkÿr talonlarûna ÿzilib bir-birinÿ yapûømûø, kaüûza qarûømûø yastû konfetlÿr almûødû vÿ onu qûzlarûn arasûnda otuz gönÿ necÿ bþlÿcÿyini döøönördö... – Hÿ, danla, danla... Qlebka, kiøi tÿk bir qadûnû tanû ma- malûdûr, bu, onlarû he÷ tanûmamaq demÿk olardû. Bu, bizim ruhumuzu kasadlaødûrardû. – Hÿtta ruhumuzu? Kimsÿ demiødi: ÿgÿr sÿn bir qadûnû yaxøû tanûya bilmisÿnsÿ... – Boø øeydir. – Bÿs ikisini tanûmûø olsan? – Èkisi dÿ he÷ nÿ vermir. Ancaq ÷oxlu möqayisÿlÿrdÿn sonra nÿ isÿ dÿrk etmÿk olar. Bu, bizim qösurumuz vÿ göna- hûmûz deyil – tÿbiÿtin istÿdiyidir. – Hÿ, möharibÿ ilÿ baülû! Butûrkada, 73-cö kamerada... – ... ikinci mÿrtÿbÿdÿ, dar dÿhlizdÿ... – ... dÿqiq! – tÿzÿcÿ hÿbs olunmuø vÿ he÷ vaxt cÿbhÿ- dÿ olmamûø gÿnc moskvalû tarix÷i professor Razvodovski aüûllû, qûzüûn, inandûrûcû tÿrzdÿ sosial, tarixi vÿ etik baxûm- dan söbut edirdi ki, möharibÿnin yaxøû tÿrÿflÿri dÿ var. Kamerada isÿ on nÿfÿrÿ yaxûn cÿbhÿ÷i vardû – bizimkilÿr vÿ vlasov÷ular, hamûsû da dÿlisov, qo÷aq uøaqlar idi, hara- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 77 larda vuruømamûødûlar – hÿ, onlar bu professoru, az qala, didÿcÿkdilÿr, yaman qeyzlÿnmiødilÿr: möharibÿdÿ yaxøû he÷ nÿ yoxdur! Mÿn qulaq asûrdûm vÿ susurdum. Razvo- dov skinin göclö dÿlillÿri vardû; elÿ anlar olurdu ki, o, mÿnÿ haqlû gþrönördö, þz xatirÿlÿrim dÿ mÿnÿ bÿzÿn yaxøû øey lÿr deyirdi, – ancaq ÿsgÿrlÿrlÿ möbahisÿ a÷maüa cörÿt etmÿ- dim: mölki professorla razûlaømaq istÿdiyim bÿzi mÿqamlar da ki iri toplarûn yanûnda olan artilleriya÷û kimi piyadalardan fÿrq lÿn mÿ yimlÿ baülû idi. Lev, sÿn bir baøa döø, sÿn axû cÿb- hÿdÿ olmusan, ÿgÿr bu qalanû almaqdan savayû – baøûnû qurban vermÿklÿ dÿ olsa, geri ÷ÿkilmÿmÿli olduüun dþyöø niza mûn olmayûbsa, demÿli, tamamilÿ gicsÿn! Mÿn isÿ qis- mÿn gicbÿsÿ rÿm: þzöm höcuma getmÿmiøÿm vÿ insanlarû da höcuma qal dûrmamûøam. Amma budur, bizim riyakar hafizÿmizdÿn qor xulu olan hÿr øey itib gedir... – Mÿn demirÿm ki... – ... xoø olan isÿ özÿ ÷ûxûr. Lakin Oryol yaxûnlûüûnda östö- mözÿ øûüûyan “Yunkers”lÿrin mÿni, az qala, tikÿ-tikÿ edÿ- cÿk lÿri gönö he÷ vaxt mÿmnuniyyÿtlÿ yada sala bilmÿ rÿm. Yox, Lyovka, möharibÿ yalnûz daülarûn arxasûnda gedÿn dÿ yaxøûdûr! – Demirÿm ki, yaxøûdûr, amma yaxøû xatûrlanûr. – Nÿ vaxtsa döøÿrgÿlÿri dÿ yaxøû kimi xatûrlayaca üûq. Yatablarû da. – Yatablarû? Qorkidÿkini? Kirovdakûnû? Yo-ox... – Ona gþrÿ ki, orada mödiriyyÿt ÷amadanûnû ÷ûrpûødû rûb vÿ sÿn dÿ obyektiv olmaq istÿmirsÿn. Kimsÿ orada bþyök adam olub – a÷ar÷û, ya da ki hamam÷û, þzö ö÷ön yaøayûb vÿ hamûya danûøacaq ki, yatab törmÿsindÿn yaxøû yer yox dur. Ömumiyyÿtlÿ isÿ xoøbÿxtlik anlayûøû øÿrtilikdir, uydur madûr. – Mödrik etimoloji elÿ sþzön þzöndÿcÿ anlayûøûn þtÿri li- yini, ger÷ÿksizliyini ÿks etdirib. Ona bir anilik verib – “xoø” vÿ “bÿxt”, yÿni bÿxtin xoø olan anû! – Xeyr, magistr, baüûølayûn! Bir diqqÿt edin. “Xoøbÿxtlik” sþzö xoø olan bir tale demÿkdir, yÿni kimÿ necÿ bÿxt verilib, 78 kimÿ hÿyatda necÿ pay döøöb. Mödrik etimoloji bizÿ xoø- bÿxtliyin ÷ox dayaz izahûnû verir. – Hÿr ikimiz eyni øeydÿn danûøûrûq, amma möxtÿlif mþvqelÿrdÿn. – Bu, doürudan da, belÿdir. – Mÿsÿlÿni bötön dillÿr özrÿ tÿdqiq etmÿk lazûmdûr. Qoy bir yazûm! – Manyak! – Elÿ gicbÿsÿrdÿn dÿ eøidirÿm! Gÿl möqayisÿli dil÷iliklÿ mÿøüul olaq. – Hÿr øey ÿldÿn yaranûb? Marr? – Yaxøû, þzön bil, qulaq as, sÿn “Faust”un ikinci hissÿsini oxumusan? – Sÿn ÿvvÿl bir soruø – birinci hissÿsini oxumuøammû? Hamû deyir ki, dahi ÿsÿrdir, amma he÷ kÿs oxumur. Ya da ki onu Gunoya gþrÿ þyrÿnirlÿr. – Yox, birinci hissÿ anlaøûlandûr, nÿ var ki orada! Dцnyalar vÿ gцnÿølÿr haqda demÿyÿ sþzцm yoxdur, – Mÿn yalnûz insan iztirablarû gþrцrÿm... – Bax bu, mÿnÿ ÷atûr! – Vÿ ya:
Bizÿ nÿ lazûmdûr – onu bilmirik, Nÿyi biliriksÿ – o lazûm deyil. – ßladûr! – Èkinci hissÿ, doürudur, aüûrdûr. Amma gþr nÿ dÿrin ide yasû var! Sÿn ki Faustun Mefistofellÿ sþvdÿlÿømÿsi haqda bilir sÿn: Mefistofel Faustun ruhunu yalnûz onda alacaq ki, Faust ucadan demiø olsun: “Dayan, ey an, sÿn gþzÿlsÿn!” Lakin Mefistofelin Faustun qarøûsûna qoyduüu he÷ bir øÿrt – gÿncliyinin qaytarûlmasû, Marqaritanûn mÿhÿbbÿti, rÿqibi özÿrindÿ asan qÿlÿbÿ, sonsuz var-dþvlÿt, varlûüûn bötön sir lÿ- rinÿ vaqiflik – he÷ nÿ Faustun dilindÿn bu ÿn dÿyÿrli nidanû qopara bilmir. Uzun illÿr þtör, Mefistofel þzö dÿ bu gþzö- Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 79 doy maz mÿxluqun arxasûnca gÿzmÿkdÿn yorulur, gþrör ki, insanû xoøbÿxt etmÿk mömkön deyil vÿ bu faydasûz ÿmÿ- lindÿn ÿl ÷ÿkmÿk istÿyir. Èkinci dÿfÿ qocalmûø, gþzlÿri tutul- muø Faust minlÿrlÿ fÿhlÿ ÷aüûrmaüû vÿ bataqlûqlarû qurut- maq ö÷ön kanallar qazdûrmaüû ÿmr edir. Onun iki dÿfÿ qocal mûø, arsûz Mefistofel ö÷ön dumanlû vÿ sÿrsÿm kimi gþrö nÿn beynin dÿ bþyök bir ideya parlayûr – bÿøÿriyyÿti xoø bÿxt etmÿk. Mefis to fe lin iøarÿsi ilÿ cÿhÿnnÿm nþkÿrlÿri – lemur lar peyda olur vÿ Fausta qÿbir qazmaüa baølayûr- lar. Onun ruhunu ÿldÿ edÿ bilÿ cÿyinÿ olan ömidini itirmiø Mefis tofel Faust dan canûnû qur tar maq ö÷ön onu, sadÿcÿ, tor pa üa gþm mÿk istÿyir. Faust ÷oxlu bel sÿsi eøidir. “Bu nÿdir?” – o soruøur. Mefistofel hÿlÿ istehza qabiliyyÿtini itirmÿyib. O, Faus- tun qarøûsûnda bataqlûqlarûn necÿ qurudulduüu ilÿ baülû yalan÷û mÿnzÿrÿ yaradûr. Bizim tÿnqidimiz bu mÿqamû sosial- optimist ruhda izah etmÿyÿ ÷alûøûr: guya, bÿøÿriyyÿtÿ fay da verÿ bildiyini gþrÿn vÿ bunda ÿn bþyök sevinc tapan Faust ucadan deyir: “Dayan, ey an! Sÿn gþzÿlsÿn!” Amma necÿ baø a÷malû – gþrÿsÿn, Gete insan xoø bÿxt- liyini laüa qoyub gölmör ki? Axû ÿslindÿ he÷ bir bÿøÿriyyÿtÿ he÷ bir fayda yoxdur. ×oxdan gþzlÿnilÿn bu ifadÿni – alda- dûl mûø, bÿlkÿ dÿ, doürudan da, aülûnû itirmiø? – Faust qÿb- ri nin cÿmi bir addûmlûüûnda deyir – vÿ lemurlar onu dÿrhal itÿ lÿ yib ÷alaya salûrlar. Bu nÿ demÿkdir – xoøbÿxtliyÿ himn vÿ ya bu xoøbÿxtliyÿ edilÿn riøxÿnd? – Ah, Lyovo÷ka, bax sÿn indi olduüun kimi olanda, örÿk dÿn fikir yörödÿndÿ, mödrik kimi danûøanda sÿni lap ÷ox istÿ yirÿm, daha ona-buna tÿhqiramiz lÿqÿblÿr qoøan da yox.
– Pirronun miskin þvladû! Mÿn axû bilirdim, sÿnÿ nÿ hÿzz verir. Arxasûna qulaq as. “Faust”un bu hissÿsi özÿrindÿ möharibÿdÿn ÿvvÿlki möhazirÿlÿrimdÿn birindÿ – uf, o vaxt necÿ cÿsarÿtli möhazirÿlÿr oxuyurdum! – mÿn belÿ bir höznlö 80 ideya qurdum: xoøbÿxtlik yoxdur, o ya ÿl÷atmaz dûr, ya da ki xam xÿyaldûr... Vÿ birdÿn mÿnÿ xûrda damalû minia tör dÿf- tÿr ÷ÿdÿn cûrûlmûø bir vÿrÿq uzatdûlar: “Mÿn isÿ sevirÿm vÿ xoøbÿxtÿm! Bÿs buna nÿ deyÿrsiniz!” – Bÿs sÿn nÿ dedin?.. – Buna nÿ deyÿ bilÿrdim ki?.. Yüklə 6,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|