Azÿrbaycan Respublikasûnûn Prezidenti Èlham ßliyevin
Yüklə 6,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BÈRÈNCÈ ×EVRßDß
|
7 Bununla belÿ, dцnya ÿdÿbiyyatûnûn planetin mцxtÿlif bucaq larûnda þzцnÿmÿxsus øÿkildÿ tÿzahцr edÿn, gþrцnÿn, qayьû vÿ bÿlalarla dþyцnÿn vahid vÿ bþyцk bir цrÿk olmasû hissi mÿni ruhlandûrûr. Þtÿn ÿsrlÿrdÿ dÿ ÿzÿli milli ÿdÿbiyyatlarla yanaøû, milli ÿdÿbiyyatlarûn yцksÿk zirvÿlÿrini ÿhatÿ edÿn vÿ qar øû lûqlû ÿdÿbi tÿsirlÿrin mÿcmusu kimi baøa dцøцlÿn dцnya ÿdÿ- biy yatû anlayûøû da olmuødur. Lakin zamanca lÿngimÿlÿr dÿ olurdu: oxucular vÿ yazû÷ûlar þzgÿ dillÿrdÿ yazan ÿdib- lÿrlÿ gec, bÿzÿn bir ne÷ÿ ÿsr sonra tanûø olurdular, buna gþrÿ qarøûlûqlû tÿsirlÿr dÿ lÿngiyirdi, milli ÿdÿbiyyatlarûn zirvÿ lÿ- rinin ÿhatÿ olunmasû da artûq mцasirlÿrin yox, sonrakû nÿsil- lÿrin gþzlÿri þnцndÿ baø verirdi. Bu gцn isÿ bir þlkÿnin yazû÷ûlarû ilÿ baøqa bir þlkÿnin yazû÷ûlarû vÿ oxucularû arasûnda qarøûlûqlû ÿlaqÿ ani olmasa da, hÿr halda, buna yaxûndûr, bunu mÿn þz цzÿrimdÿ hiss edi rÿm. Tÿÿssцf ki, vÿtÿnimdÿ ÷ap olunmayan kitablarûm, tÿlÿsik vÿ ÷ox vaxt pis tÿrcцmÿlÿrÿ baxmayaraq, tez bir zamanda þzlÿ- ri nÿ hÿssas dцnya oxucusu tapdû. Onlarûn tÿn qidi tÿhlili ilÿ Hayn rix Bþll kimi gþrkÿmli Qÿrb yazû÷ûlarû mÿøьul oldular. Bцtцn bu son illÿr ÿrzindÿ, nÿ qÿdÿr ki mÿnim hÿyatûm vÿ azadlûьûm alt-цst olmamûødû, aьûrlûq qanunlarûna zidd olaraq, sanki, havada, ictimai lentin lal, gþzlÿ gþrцnmÿyÿn dartqûsû цzÿrindÿ qÿrar tutmuødum – mÿn minnÿtdarlûqla, tamamilÿ gþzlÿnilmÿdÿn þzцm ц÷цn dцn ya yazû÷û qardaølûьûnûn da dÿs- tÿyini duydum. ßlli yaøûm tamam olan gцn tanûnmûø Avropa yazû÷ûlarûndan tÿbriklÿr aldûm vÿ tÿÿccцblÿndim. Artûq mÿnÿ edilÿn he÷ bir tÿzyiq diq qÿt dÿn kÿnarda qalmûrdû. Mÿnim ц÷цn tÿhlцkÿli olan Yazû ÷û lar Èttifaqûndan xaric olunduьum hÿftÿlÿrdÿ dцnyanûn gþr kÿmli yazû÷ûlarûnûn qurduьu mцdafiÿ sÿddi mÿni daha pis tÿqiblÿrdÿn qorudu, Norve÷ yazû÷ûlarû vÿ 28 rÿssamlarû isÿ vÿtÿndÿn qovulmaq tÿhlцkÿsi ilÿ цzlÿøÿcÿ yim halda mÿnÿ qonaqpÿrvÿrliklÿ mÿnzil tÿklif edirdilÿr. Nÿha- yÿt, mÿnim Nobel mцkafatûna irÿli sцrцlmÿyim yaøadûьûm vÿ yazdûьûm þlkÿdÿn olmadû, bunu Fransua Moriak vÿ onun hÿmkarlarû etdilÿr. Bir dÿ, daha sonra, bцtþvlцkdÿ milli yazû÷û birliklÿri mÿni dÿstÿklÿdiklÿrini bildirdilÿr. Belÿliklÿ, mÿn baøa dцødцm vÿ þz цzÿrimdÿ hiss etdim ki, dцnya ÿdÿbiyyatû artûq mцcÿrrÿd dþvrÿlÿyici deyil, ÿdÿbiyyatøцnaslarûn yaratdûьû цmumilÿødirmÿ deyil, nÿ isÿ bir цmumi ruhdur, bÿøÿriyyÿtin getdikcÿ gцclÿnÿn birliyini ÿks etdirÿn canlû qÿlb birliyidir. Hÿlÿ dÿ gÿrginlik altûnda olan mÿftillÿr vÿ avtomatlardan qatarla a÷ûlan atÿø- dÿn qûzan dþvlÿt sÿrhÿdlÿri kþzÿrir, hÿlÿ dÿ bÿzi daxili iølÿr nazirliklÿri hesab edirlÿr ki, ÿdÿbiyyat onlarûn tabe- liyindÿ olan þlkÿlÿrin “daxili iøi”dir, hÿlÿ dÿ “bizim daxili iølÿrimizÿ qarûømaq onlarûn haqqû deyil!” kimi qÿzet baø- lûq larû þn plana ÷ÿkilir – ÿslindÿ isÿ bizim bu darûsqal Yer kцrÿmizdÿ daxili iølяr, цmumiyyÿtlÿ, qalmamûødûr! Bÿøÿ- riy yÿ tin xilas yolu da ondadûr ki, hamûnûn hÿr øeyÿ aidiy- yÿti olsun: Øÿrq insanlarû Qÿrbdÿ nÿ dцøцnцldцyцnÿ, Qÿrb insanlarû da Øÿrqdÿ nÿ dцøцnцldцyцnÿ tam laqeyd qalma- sûnlar. Bÿdii ÿdÿbiyyat – bÿøÿr þvladûnûn ÿn incÿ, ÿn hÿs- sas alÿtlÿrindÿn biri – bÿøÿriyyÿtin gцclÿnmÿkdÿ olan bir lik duyumunu birincilÿr sûrasûnda hiss etdi, mÿnimsÿdi, davam etdirmÿyÿ baøladû. Vÿ budur, mÿn ÿminliklÿ bugцnkц dцnya ÿdÿbiyyatûna – hÿyatda he÷ vaxt rastlaømadûьûm vÿ bÿlkÿ dÿ, rastlaømayacaьûm yцzlÿrcÿ dostuma – mцraciÿt edirÿm. Dostlar! ßgÿr biz nÿyÿsÿ qadiriksÿ, gÿlin bu iøÿ dÿstÿk verÿk! Partiya, hÿrÿkat, zцmrÿ vÿ qruplar arasûndakû ixti laf- larûn par÷alayûb daьûtdûьû þlkÿlÿrimizdÿ lap ÿzÿldÿn ayû rûcû yox, birlÿødirici qцvvÿ kim olub? Mahiyyÿt etibarilÿ yazû ÷û- la rûn – millÿtin ÿsas tÿmÿrkцzlÿødiricisi olan milli dilin, vÿ hÿm dÿ xalqûn mÿskunlaødûьû torpaьûn, uьurlu hallarda isÿ hÿm dÿ mili ruhun ifadÿ÷ilÿrinin – vÿziyyÿti belÿdir. Mÿn dцøцnцrÿm ki, dцnya ÿdÿbiyyatû bÿøÿriyyÿtin bu hÿyÿcanlû saatlarûnda, qÿrÿzli insanlarûn vÿ partiyalarûn tÿlqin etdiklÿrinin ÿksinÿ olaraq, ona þzцnц tanûmaьa kþmÿk Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 29 etmÿk iqtidarûndadûr, ÿdÿbiyyat bir diyarûn tÿcrцbÿsini baøqa bir diyara elÿ ke÷irÿ bilÿr ki, bundan sonra daha gþzцmцzdÿ he÷ nÿ ha÷alanmasûn, bцtцn økalalarûn bþlgцlÿri цst-цstÿ dцøsцn, bir xalq o biri xalqûn yûьcam øÿkildÿ dÿ olsa doьru vÿ hÿqiqi tarixini þyrÿnÿ bilsin, þzц dÿ bunu, sanki, hÿmin tarixi þzlÿri yaøayûblarmûø kimi bir aydûnlûqla, aьrû hissi ilÿ edÿ bilsin vÿ bununla da sonrakû aьûr vÿ bþyцk sÿhvlÿrdÿn qorunmuø olsun. Biz þzцmцz isÿ bu zaman, bÿlkÿ dÿ,
insanlar kimi gþzцmцzцn mÿrkÿzi ilÿ yaxûnûmûzda olanlarû gþrÿr, gþzlÿrimizin kÿnarlarû ilÿ qalan dцnyada baø verÿnlÿri þzцmцzÿ ÷ÿkÿrik. Vÿ dцnya proporsiyalarûnû mцqayisÿ edÿ, onlara ÿmÿl edÿ bilÿrik. Yazû÷ûdan baøqa kim nÿinki þz uьursuz hakimlÿrini (bÿzi dþvlÿtlÿrdÿ bu ÿn yцngцl qazanûlan ÷þrÿkdir vÿ yerin- dÿn duran bununla mÿøьul olur), hÿm dÿ qorxaqcasûna al÷al- masûna vÿ ya þzцndÿnrazû zÿifliyinÿ gþrÿ þz cÿmiyyÿtini, gÿnclÿrin ÿsassûz sû÷rayûølarûnû, bû÷aqlarûnû siyirmiø piratlarû pislÿyÿ bilÿr? Bizÿ deyÿcÿklÿr: aøkar zorakûlûьûn amansûz tÿzyiqi qar- øû sûnda ÿdÿbiyyat nÿ edÿ bilÿr? Lakin: unutmayaq ki, zora- kûlûq tÿk yaøamûr vÿ tÿk yaøaya bilmÿz: o, yalanla mцtlÿq ÷ulьalanmalûdûr. Bizim aramûzda ÿn yaxûn qohumluq ÿlaqÿsi, ÿn tÿbii dÿrin bir ÿlaqÿ vardûr: zorakûlûq yalandan baøqa he÷ nÿ ilÿ daldalana bilmÿz, yalan isÿ zorakûlûqdan baøqa he÷ nÿyin цzÿrindÿ qÿrar tuta bilmÿz. Bir dÿfÿ zorakûlûьû þz цsulu etmiø øÿxs qa÷ûlmaz olaraq yalanû da þz prinsipi elan etmÿlidir. Yaranarkÿn zorakûlûq a÷ûq hÿrÿkÿt edir vÿ þzц ilÿ fÿxr edir. Lakin yerini bÿrkidÿn, þzцnц tÿsdiqlÿyÿn kimi, – ÿtrafûnda havanûn seyrÿklÿødiyini hiss etmÿyÿ baølayûr vÿ daha yalanla kþlgÿlÿnmÿdÿn, onun øirin sþzlÿrinÿ bцrцn- mÿdÿn mþvcud ola bilmir. Zorakûlûq artûq he÷ dÿ hÿmiøÿ vÿ he÷ dÿ mцtlÿq birbaøa boьazûmûzdan yapûømûr, ÿksÿr hallarda o, þz rÿiyyÿtindÿn ancaq yalana and i÷mÿsini, þzцnцn yalanda mцøtÿrÿk iøtirakûnû tÿlÿb edir. Sadÿ cÿsarÿtli insanûn sadÿ addûmû – yalanda iøtirak etmÿ mÿk, yalan hÿrÿkÿtlÿri dÿstÿklÿmÿmÿkdir! Qoy yalan
30 dцn yaya gÿlsin vÿ hÿtta hþkmran olsun – amma mÿnim vasi tÿmlÿ yox. Yazû÷û vÿ sÿnÿtkarlar isÿ daha ÷ox øeyÿ qadir dirlÿr – onlar yalana qalib gÿlÿ bilÿrlÿr! Yalanla mцba rizÿdÿ incÿsÿnÿt hÿmiøÿ qalib gÿlib, hÿmiøÿ qalib gÿlir! – a÷ûq-aøkar, hamû ц÷цn tÿkzibolunmaz øÿkildÿ! Yalan dцnyada ÷ox øeyin qabaьûnda duruø gÿtirÿ bilÿr – amma incÿ sÿnÿtin qabaьûnda yox! Vÿ bu yalan ÷ÿkilÿn kimi zorakû lûьûn eybÿcÿr ÷ûlpaqlûьû aøkar olacaq, taqÿtsiz zorakûlûq mÿhv olacaq. Buna gþrÿ dÿ, dцøцnцrÿm ki, dostlar, biz dцnyanûn bu qûz dûr malû anûnda ona kþmÿk edÿ bilÿrik. Silahsûzlûq dan øika- yÿt etmÿmÿklÿ, qayьûsûz hÿyata aludÿ olmamaqla – yal nûz dþyцøÿ ÷ûxmaqla! Rus dilindÿ doьruluq barÿdÿ zÿrbi-mÿsÿllÿri xoølayûr- lar. Bu mÿsÿllÿr bir o qÿdÿr dÿ az olmayan aьûr xalq tÿcrц- bÿsini, bÿzÿn hÿtta heyrÿtamiz bir tÿrzdÿ ifadÿ edir: BÈR DOÜRU SÞZ BÖTÖN DÖNYANI ÖSTßLßYßR. Mÿnim þz fÿaliyyÿtim, mÿnim bцtцn dцnya yazû÷ûla- rûna ÷aьûrûøûm da kцtlÿnin vÿ enerjinin itmÿmÿsi qanununun mÿhz bu cцr xÿyali-fantastik pozulmasûna ÿsaslanûr.
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes
(roman)
32 Шaraøka 1
Möasir rus kitablarûnûn taleyi belÿdir: özÿ ÷ûxsalar da, bunu ancaq töklÿri yolunmuø halda edÿ bilirlÿr. Bir möddÿt ÿvvÿl Bulqakovun “Master”i ilÿ dÿ belÿ olmuødu – onun da tökö sonradan ÷ûxmûødû. Mÿnim bu romanûmla da eyni øey baø verdi: ona zÿif dÿ olsa hÿyat vermÿk, he÷ olmasa, redaksiyaya aparûb kimÿsÿ gþstÿrmÿyÿ cörÿt etmÿk ö÷ön þzöm onu yoluødurdum vÿ tÿhrif etdim, daha doürusu – sþkdöm vÿ tÿzÿdÿn yûüdûm. Vÿ bu halda da onu oxudular. Èndi isÿ artûq geri qayûda vÿ dözÿldÿ bilmÿzsÿn... Amma yox... Budur, bu da romanûn ÿsli. Yeri gÿlmiøkÿn, romanû bÿrpa edÿrkÿn bÿzi øeylÿri daha tÿkmil etdim, axû o vaxt mÿnim qûrx yaøûm vardû, indi isÿ artûq ÿllini haqlamûøam. Yazûlûb – 1955–1958 Tÿhrif edilib – 1964 Bÿrpa olunub – 1968 ÔßÑÈËËßÐ 1–96
(roman)
1. Torpeda 2. Sÿhv
3. Øaraøka 4. Protestant Miladû 5. Huqi-Buqi 6. Dinc mÿiøÿt 7. Qadûn örÿyi 8. Dayan, ey an! 9. Beøinci ilin qoøqularû 10. Rozenkreytserlÿr 11. Ovsunlanmûø qÿsr 12. Yeddinci 1 Шараøка – Ке÷миø ССРÈ-дÿ там мÿхфилик øÿраитиндÿ НКВД/ДТН/ДÈН нÿздиндÿ фÿалиййÿт эþстÿрÿн вÿ щÿбс едилмиø ихтира÷ûлар, елм адамларûнûн иøлÿдийи хцсуси, гапалû конструктор бцроларû – “елми-тÿдгигат щÿбсханаларû”нûн жаргон адû Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 33 13. Yalan demÿk lazûm idi... 14. Gþy iøûq 15. Qûz verin! Qûz! 16. Yalan÷ûlar ö÷löyö 17. Qaynanmûø su barÿdÿ 18. Sehr 19. Yubilyar 20. Bþyök hÿyat haqqûnda etöd 21. Bizÿ þlöm cÿzasûnû qaytarûn! 22. Yer körÿsinin imperatoru 23. Dil istehsalat alÿtidir 24. ßnginlik geri ÷aüûrûr 25. ßzabkeø Nikita kilsÿsi 26. Odun doürama 27. Bir az da metodika 28. Ki÷ikcÿnin iøi 29. Polkovnik-leytenantûn iøi 30. ×aøqûn robot 31. Corabû necÿ yamamalû 32. Milyona doüru aparan yollarda
33. Cÿrimÿ ÷ubuqlarû 34. Sÿs nþvlÿri 35. Þpöø qadaüandûr 36. Fonoskopiya 37. Lal zÿng sÿslÿri 38. Mÿnÿ xÿyanÿt et! 39. Demÿk asandûr – tayqaya 40. Gþröø 41. Daha biri 42. Èki cavan 43. Qadûn pillÿkÿni yuyurdu 44. Geniø ÷þllÿrdÿ 45. Èmperializmin kþpÿklÿri 46. Möqÿddÿs Qraal qÿsri 47. Ö÷ sûfûrlûq sþhbÿt 48. Oxøar 49. Hÿyat roman deyil 50. Qarûmûø qûz 51. Od vÿ saman 52. Þlölÿrin dirilmÿsi øÿrÿfinÿ! 53. Gÿmi 54. Boø vaxtûn oyunlarû 55. Knyaz Èqor 56. Èyirminci ili baøa vurarkÿn 57. Dustaq xûrdalûqlarû 58. Lisey masasû 59. Buddanûn tÿbÿssömö 60. Vicdan da yalnûz bir dÿfÿ verilir 61. Tverli dayû 62. Èki körÿkÿn 63. Zubr
64. Øÿhÿrÿ birinci girirdilÿr 65. Qaydasûz dþyöø 66. Xalq arasûna getmÿ 67. Spiridon 68. Spiridonun meyarû 69. Qapalû niqab altûnda 70. Dotti 71. Hesab edÿcÿyik ki, bu he÷ olmayûb 72. Mölki mÿbÿdlÿr 73. Haqsûzlûqlar zÿnciri 74. Bazar ertÿsinin øÿfÿqi 75. Dþrd mûx÷a 76. Sevimli peøÿ 77. Qÿrar qÿbul edilir 78. Azad katib 79. Qÿrar izah edilir 80. Yöz qûrx yeddi manat 81. Texno-elita 82. Optimizm tÿrbiyÿsi 83. Baø ÷uüul 84. Göllÿlÿmÿklÿ baülû 85. Knyaz Kurbski 86. Mÿn insan ov÷usu deyilÿm 87. Elmin baølanüûcûnda 88. Dialektik materializm – qabaqcûl dönyagþröøödör 89. Diøi bildir÷in 90. Arxa pillÿkÿndÿ 91. È÷ÿri girÿn ömidini özsön 92. ßbÿdi saxlamalû 93. Èkinci nÿfÿs 94. Hÿmiøÿ qÿfildÿn 95. ßlvida, øaraøka! 96. ßt
34 B È R È N C È K È T A B 1 Bÿzÿkli ÿqrÿblÿr saat beøÿ beø dÿqiqÿ iølÿdiyini gþstÿ rirdi. Qörub edÿrÿk donmaqda olan dekabr gönÿøinin iøû üûn da rÿfin östöndÿki saatûn böröncö tamamilÿ qaralmûø kimi gþrö- nördö. Höndör pÿncÿrÿnin øöøÿlÿri döz dþøÿmÿdÿn baølayûrdû. Onlarûn arxasûnda, Kuznetski most kö÷ÿsindÿ, daim harasa tÿlÿsÿn kötlÿ qaynaøûr, tÿzÿcÿ yaümûø, lakin yolla ke÷ÿn insan- larûn ayaqlarû altûnda artûq aüûrlaømûø vÿ boz rÿngÿ döø möø qarû tÿmizlÿyÿn dalandarlar sÿylÿ ÿllÿøirdilÿr. Bötön bunlarû gþrÿn, bÿlkÿ dÿ, he÷ gþrmÿyÿn ikinci dÿ- rÿ cÿli dþvlÿt möøaviri Ènnokenti Volodin pÿncÿrÿnin ÷ÿr÷i- vÿ sinÿ sþykÿnmiødi vÿ fitlÿ nÿ isÿ hÿzin vÿ uzun bir motiv ÷ala-÷ala barmaqlarûnûn ucu ilÿ xarici jurnalûn iøûldayan vÿrÿq- lÿrini ÷evirirdi. Amma jurnalûn sÿhifÿlÿrindÿ nÿ yazûl dûüûnû he÷ gþrmördö. Èkincidÿrÿcÿli dþvlÿt möøaviri rötbÿsi diplomatik xid- mÿt dÿ polkovnik-leytenant rötbÿsi demÿk idi, höndörboy, nazik bÿdÿnli, ÿyninÿ mundir yox, söröøkÿn par÷adan kos- tyum geyin miø Volodin Xarici Èølÿr Nazirliyi ÿmÿkdaøûndan daha ÷ox, gÿnc vÿ varlû avaraya oxøayûrdû. Ya iø otaüûnda iøûüû yandûrmaq – o, iøûüû yandûrmamûødû, – ya da ÷ûxûb evÿ getmÿk vaxtû idi. Volodin isÿ hÿrÿkÿtsiz durmuødu. Saatûn beøÿ iølÿmÿsi hÿlÿ iø gönönön sonu demÿk deyil di. Bu yalnûz havanûn iøûqlû vaxtûna döøÿn, þzö dÿ ki÷ik bir his- sÿsi idi. Èndi hamû evÿ gedÿcÿkdi – nahar etmÿyÿ, yat maüa; axøam saat ondan sonra isÿ beø ömumittifaq vÿ iyirmi res- publika nazirliklÿrinin minlÿrlÿ pÿncÿrÿsi yenidÿn iøûq la na- caqdû. Bir döjön qala divarû arxasûnda oturmuø bir nÿfÿ rin gecÿlÿr yuxusu gÿlmirdi vÿ o, Moskva mÿmurlarûnûn hamû-
Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 35 sûnû þzö ilÿ birgÿ oyaq qalmaüa þyrÿtmiødi. Hþkmdarûn gecÿ vÿrdiølÿrindÿn yaxøû xÿbÿrdar olan altmûø nazirin altmûøû da lþvhÿ qarøûsûna ÷ûxarûlmalarûnû gþzlÿyÿn mÿktÿb øagirdlÿri kimi diqqÿtlÿ ÷aüûrûø gþzlÿyirdi. Yuxularûnû daüûtmaq ö÷ön- sÿ onlar möavinlÿrini ÷aüûrûr, möavinlÿr isÿ øþbÿlÿrÿ rahat- lûq ver mirdilÿr. Arayûø hazûrlayanlar nÿrdivanlara ÷ûxa raq kar to te ka larû ÿlÿk-vÿlÿk edir, kargözarlar dÿhlizlÿr boyu qa÷û- øûr, stenoqraf÷û qûzlar isÿ qÿlÿmlÿrini sûndûrûrdûlar. Hÿtta bu gön, Qÿrbdÿ geniø qeyd olunan Milad bayramû ÿrÿfÿsindÿ belÿ (artûq iki gön idi ki, bötön sÿfirliklÿr sakit- lÿømiødi, zÿng etmirdilÿr) onlarûn nazirliyindÿ yenÿ dÿ sÿhÿ rÿ kimi oturacaqdûlar. Qÿrbdÿ isÿ ikihÿftÿlik tÿtil baølanmûødû. Sadÿlþvh ÷aüa- lar. Uzunqulaq eøøÿklÿr! Cavan oülanûn ÿsÿbi barmaqlarû sörÿtlÿ vÿ mÿnasûz tÿrz- dÿ jurnalûn sÿhifÿlÿrini vÿrÿqlÿyirdi, daxilindÿ gah göclÿnÿn, gah da sÿngiyÿn qorxu hissi isÿ onun i÷ini gah hÿrarÿtlÿ dol- durur, gah da canûna öøötmÿ salûrdû. Ènnokenti jurnalû kÿnara ataraq bözöømöø halda otaqda var-gÿl etmÿyÿ baøladû. Zÿng edim, yoxsa etmÿyim? Bunu indi etmÿk vacib- dirmi? Cömÿ axøamû, ya da cömÿ gönö etsÿm, gec olmaz ki? Gec olacaq... Hÿr øeyi gþtör-qoy etmÿk ö÷ön vaxt azdûr, mÿslÿhÿt lÿø- mÿyÿ dÿ bir kimsÿ yoxdur! Yÿni avtomatdan kimin zÿng etdiyini bilmÿk ö÷ön dÿ vasitÿ var? ßgÿr rusca danûøsam? ßgÿr lÿngimÿsÿm vÿ tez ÷ûxûb getsÿm? Yÿni telefondan gÿlÿn boüuq sÿsÿ gþrÿ adamû tanûya bilÿrlÿr? Bu cör texnika ola bilmÿz. Ö÷-dþrd gönÿ þzö dÿ ora u÷acaq. Gþzlÿmÿk daha mÿn- tiqlidir. Gþzlÿmÿk daha mÿslÿhÿtdir. Amma gec olacaq. Lÿnÿtÿ gÿlÿsÿn – soyuüa, aüûr øeylÿrÿ þyrÿømÿmiø ÷iyni keyimiødi. Yaxøû olardû ki, he÷ bu iødÿn xÿbÿri olmayaydû. Tanûmayaydû. Bilmÿyÿydi... 36 O, masanûn östöndÿki kaüûzlarû topalayûb yanmayan øka fa qoydu. Hÿyÿcanû vÿ narahatlûüû getdikcÿ artûrdû. Ènno- kenti alnûnû økafûn rÿnglÿnmiø boz dÿmirinÿ dayadû vÿ gþz- lÿ rini yumaraq bir az dincÿldi. Vÿ birdÿn, sanki, son anlarûnû qa÷ûracaqmûø kimi, maøûn ö÷ön qaraja belÿ zÿng etmÿdÿn, mörÿkkÿbqabûnûn qapaüûnû baülamadan þzönö qapûya tÿrÿf atdû, qapûnû baüladû, a÷arû dÿhlizin qurtaracaüûnda oturmuø nþvbÿt÷iyÿ verÿrÿk pillÿ- kÿnlÿ qa÷araq döødö, binanûn ÿyinlÿrindÿ qûzûlû zÿr-baftalû paltar olan sakinlÿrini þtöb-ke÷ÿrÿk tÿlÿsik paltosunu ÿyninÿ ke÷irdi, ølyapasûnû birtÿhÿr baøûna qoydu, þzönö rötubÿtli, sanki, fûrtûüû axan gönön aüuøuna atdû. Tez yerimÿkdÿn bir az sakitlÿødi. Son dÿb özrÿ qaloøsuz geydiyi fransûz ÷ÿkmÿlÿri his-pas i÷indÿ ÿriyÿn qara batdû. Nazirliyin yarûqapalû hÿyÿti ilÿ Vorovskinin heykÿlinin yanûndan ke÷ÿrkÿn baøûnû qaldûran Ènnokenti diksindi. Ona Bþyök Lubyankanûn Furkasovski kö÷ÿsinÿ ÷ûxan yeni bina- sûnûnyenimÿnasûяyanoldu.Budoqquzmÿrtÿbÿliboz-qaram- tûl cÿmdÿk linkora oxøayûrdû. Onun saü yanû boyu on sÿk kiz pilyastr
1 on sÿkkiz top qöllÿsi kimi ucalûrdû. Ènno ken ti nin dayaz vÿ tÿnha qayûüûnû isÿ amansûz bir qövvÿ bu aüûr vÿ sörÿtli gÿminin burnu altûna ÷ÿkirdi. Yox, gÿmi qayûüû ÷ÿkmirdi – onun þzö linkorun östönÿ gedirdi – torpeda kimi! Lakin buna tab gÿtirmÿk mömkön deyildi! O, saüa, Kuz netski most kö÷ÿsinÿ dþndö. Sÿkinin qûraüûnda dayan- mûø taksi tÿrpÿnmÿyÿ hazûrlaøûrdû, Ènnokenti þzönö maøûna ÷atdûrdû, taksini kö÷ÿ ilÿ özöaøaüû qovdurdu, oradan da saüa, Petrovkanûn yenicÿ yandûrûlmûø fÿnÿrlÿrinin altûna dþndö. O, hÿlÿ dÿ tÿrÿddöd edirdi – haradan zÿng etsin ki, tÿlÿsdirmÿsinlÿr, baøûnûn östönö kÿsdirmÿsinlÿr, qapûdan i÷ÿri boylanmasûnlar. Sakit, ayrûca duran telefon budkasû axtarmalû? Yox, belÿ olanda diqqÿti daha ÷ox cÿlb edÿcÿk. 1 Bir tÿrÿfi divara birlÿøÿn dþrdtÿrÿfli sцtun Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 37 Bÿlkÿ, ÿn ÷ox sûxlûq olan bir yerdÿn, tÿki kabinÿ daø kimi lal olsun? Taksi ilÿ gÿzmÿk, söröcönö dÿ þzönÿ øahid etmÿk – bu da aüûlsûzlûqdûr. O, bir daha ciblÿrini eøÿlÿdi, onbeø- qÿpiklik axtarûrdû, ömid edirdi ki, tapmayacaq. Tapmasaydû, zÿngin tÿxirÿ salûnmasû da tÿbii olardû. Oxotnû Ryaddakû svetoforda cibindÿn iki dÿnÿ onbeø- qÿpiklik tapûb ÷ûxartdû. Demÿli, belÿ dÿ olmalû imiø. Elÿ bil, sakitlÿøirdi. Tÿhlökÿlidir, ya da tÿhlökÿli deyil – onsuz da, mÿsÿlÿnin baøqa hÿll yolu ola bilmÿzdi. Daim nÿdÿnsÿ qorxarûqsa, insan olaraq qala bilÿrikmi? Ènnokenti he÷ nÿ döøönmördö – Moxovaya kö÷ÿsi ilÿ döz sÿfirliyin yanûndan ke÷di. Demÿli, qismÿt belÿ imiø. O, özönö øöøÿyÿ dirÿdi, boynunu ÿydi: hansû pÿncÿrÿlÿr dÿn iøûq gÿldiyinÿ baxmaq istÿyirdi. Macal tapa bilmÿdi. Universiteti ke÷dilÿr – Ènnokenti baøû ilÿ saü tÿrÿfÿ iøarÿ etdi. O, þz torpedasûnda dairÿ vururdu ki, daha yaxøû sÿmt- lÿnÿ bilsin. Sörÿtlÿ Arbata tÿrÿf qalxdûlar, söröcöyÿ iki kaüûz pul uzatdû, addûmlarûnû lÿngitmÿyÿ ÷alûøaraq meydanla getmÿyÿ baøladû. Boüazû, aüzû, bötþvlökdÿ þzö elÿ qurumuødu ki, he÷ bir su buna kþmÿk edÿ bilmÿzdi. Arbat artûq iøûq i÷indÿ idi. “Bÿdaye”nin 1 qabaüûnda “Bale- rinanûn mÿhÿbbÿti”nÿ uzun nþvbÿ dözölmöødö. Metronun östöndÿki “M” xÿfif bozumtul dumana börönmöødö. Qara- øûn cÿnublu qadûn xûrda sarû ÷i÷ÿk satûrdû. Þlömÿ gedÿn þz linkorunu gþrmördö, amma nurlu bir cÿsarÿt onun sinÿsini qabartmûødû. Bircÿ øeyi yadda saxlamalû idi: ingiliscÿ bircÿ kÿlmÿ dÿ. Fransûzca da o cömlÿdÿn. Xÿfiyyÿlÿr ö÷ön he÷ bir iz, he÷ bir ÿlamÿt qoymaq olmazdû. Ènnokenti qûvraq yeriølÿ vÿ artûq tÿlÿsmÿdÿn yeriyirdi. Qarøûdan gÿlÿn qûz gþzlÿrini qaldûraraq ona baxdû. 1 Bяdaye – Moskva Akademik Bÿdaye Teatrû nÿzÿrdÿ tutulur (bundan sonra rÿqÿmlÿ qeyd olunacaq izahlar tÿrcцmÿ÷iyÿ aiddir) 38 Daha bir qûz. Þzö dÿ qÿøÿng. Mÿnÿ saü qalmaq arzula. Dönya necÿ dÿ geniødir, onun nÿ qÿdÿr imkanlarû var! – Сÿninisÿhe÷nÿyinqalmayûb,bircÿbudÿrÿdÿnsavayû. ×þl tÿrÿfdÿki taxta kabinÿlÿrdÿn biri boø idi, amma o da øöøÿsiz idi. Ènnokenti irÿli, metroya tÿrÿf getdi. Burada divarûn i÷inÿ salûnmûø kabinÿlÿrin dþrdö dÿ tutul- muødu. Amma soldakû kabinÿdÿ bir az kefli, nimdaø pal tarlû birisi artûq danûøûb qurtarmûødû vÿ dÿstÿyi asûrdû. O, Ènno- kentiyÿ baxûb gölömsöndö, nÿ isÿ demÿk istÿdi. Hÿmin tipin ÷ûxdûüû kabinÿyÿ girÿn Ènnokenti qalûn øöøÿli qapûnû cÿhdlÿ ÷ÿkdi, bir ÿli ilÿ onu saxlayaraq o biri, titrÿyÿn ÿli ilÿ ÿlcÿ- yini dÿ soyunmadan pulu aparata atûb nþmrÿni yûüdû. Birne÷ÿзянэdÿnsonradÿstÿyigþtördölÿr. – Bura katiblikdir? – o, sÿsini dÿyiødirmÿyÿ ÷alûøûrdû. – Bÿli.
– Xahiø edirÿm, mÿni tÿcili olaraq sÿfirlÿ calaødûrûn. – Sÿfiri ÷aüûrmaq olmaz, – ona tÿmiz rus dilindÿ cavab verdilÿr. – Hansû mÿsÿlÿ ilÿ baülû möraciÿt edirsiniz? – Onda iølÿr vÿkilini! Ya da hÿrbi attaøeni! Xahiø edirÿm, lÿngitmÿyin! Xÿttin o biri baøûnda fikirlÿøirdilÿr. Ènnokenti dÿ döøön- dö: imtina edÿrlÿr, qoy etsinlÿr. Èkinci dÿfÿ cÿhd etmÿk olmaz. – Yaxøû, attaøe ilÿ birlÿødirirÿm. Telefon xÿttini ayûrdûlar. Gözgölö øöøÿnin arxasûnda, kabinÿlÿr sûrasûndan azca aralûda insanlar harasa qa÷ûr, tÿlÿsir, bir-birini þtördölÿr. Kimsÿ bura da gÿlib ÷ûxdû vÿ sÿbirsizliklÿ Ènnokentinin kabi- nÿsinÿ nþvbÿyÿ durdu. Olduqca göclö lÿhcÿ ilÿ, tox vÿ tÿnbÿl sÿslÿ dÿstÿyÿ dedi lÿr: – Sizi eøidirlÿr. Siz nÿ istÿyir? – Cÿnab hÿrbi attaøe? – Ènnokenti sÿrt sÿslÿ soruødu. – Yes, avieyøn, – o baødan hÿvÿssiz cavab verdilÿr. Nÿ etmÿk olardû? ßli ilÿ dÿstÿyin qabaüûnû tutan Ènno- kenti yavaø, lakin qÿtiyyÿtli sÿslÿ baøa salmaüa ÷alûødû: Aleksandr Soljenitsιn
NOBEL MÖKAFATI LAUREATI Inventas vitam juvat excoluisse per artes 39 – Cÿnab aviasiya attaøesi! Xahiø edirÿm, yazûn vÿ tÿcili sÿfirÿ ÷atdûrûn... – Moment, gþzlÿyin, – ona tÿlÿsmÿdÿn cavab verdilÿr. – Mÿn tÿrcömÿ÷i ÷aüûrar. – Mÿn gþzlÿyÿ bilmÿrÿm! – Ènnokenti ÿsÿbilÿøirdi. (Artûq sÿsini dÿyiømÿyi dÿ yaddan ÷ûxarmûødû!) – Vÿ mÿn sovet adamlarû ilÿ danûømayacaüam! Dÿstÿyi asmayûn! Sþh- bÿt sizin þlkÿnizin taleyindÿn gedir! Þzö dÿ tÿkcÿ ondan yox! Qulaq asûn: yaxûn gönlÿrdÿ Nyu-Yorkda sovet agenti Georgi Koval radio detallarû maüazasûnda, önvanû deyirÿm... –Mÿnsizipisbaøadöøör,–atтaøesakittÿrzdÿcavab verdi. ßlbÿttÿ, o, yumøaq divanda oturmuødu, he÷ kÿs dÿ onu tÿlÿsdirmirdi. Otaüûn i÷ÿrilÿrindÿn nÿyi isÿ qûzüûn möza- kirÿ edÿn qadûn sÿslÿri eøidilirdi. – Of Kenede sÿfirliyinÿ zÿng edin. Orada rusca yaxøû baøa döøörlÿr. Kabinÿnin dþøÿmÿsi Ènnokentinin ayaqlarû altûnda od tutub yanûrdû, aüûr telefon dÿstÿyi qara zÿnciri ilÿ birgÿ onun ÿlin dÿ ÿriyirdi. Lakin ÿcnÿbi dildÿ deyilmiø bircÿ sþz onu mÿhv edÿ bilÿrdi! – Qulaq asûn! Qulaq asûn! – o, ÿlacsûzlûqla dedi. – Bu gön lÿrdÿ sovet agenti Koval radio maüazasûnda atom bom- basûnûn istehsalû özrÿ vacib texnoloji sÿnÿdlÿr alacaq... – Necÿ? Hansû avenyu? – attaøe tÿÿccöblÿndi vÿ fikrÿ getdi. – Mÿn haradan bilim ki, siz döz deyir? – Siz baøa döøörsönözmö ki, mÿn nÿ ilÿ risk edirÿm? – Ènnokenti sÿrt cavab verdi. Deyÿsÿn, ÷þl tÿrÿfdÿn øöøÿni dþyördölÿr. Attaøe susurdu, bÿlkÿ dÿ, siqaretini sömörördö. – Atom bombasû? – o, inamsûzlûqla tÿkrar etdi. – Bÿs siz kimdir? Þz soyadûnû deyin? Dÿstÿkdÿ boüuq øaqqûltû eøidildi, pambûq kimi sakitlik yarandû. Xÿtti ayûrmûødûlar.
|