1-nashr O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi

Mutualizm
(lotincha «mutus» – o‘zaro) – har ikki populatsiya uchun 
o‘zaro manfaatli va majburiy munosabat turi. Bu munosabatlarning buzilishi 
bir yoki har ikkala populatsiya hayotiy faoliyatini cheklab qo‘yadi. Mutua-
lizmga ko‘plab misollar keltirish mumkin. 
Lishayniklar tanasidagi zamburug‘ va suvo‘tining o‘zaro simbioz usulda 
yashashi misol bo‘ladi. Zamburug‘ mitselliylari suv va unda erigan mineral 
tuzlarni shimib, suvo‘tining yashashi uchun sharoit yaratadi. Suvo‘tida 
sodir bo‘ladigan fotosintez jarayoni natijasida sintezlangan uglevodlar 

---

69
zamburug‘ning oziqlanishi, o‘sishi va rivojlanishiga zamin tayyorlaydi. 
Dukkakli o‘simliklarning ildizida uchraydigan tugunak bakteriyalar 
o‘simlik ildizida joylashib, havo tarkibidagi azotni o‘zlashtiradi, azotdan 
avval ammiak, so‘ngra aminokislotalar sintezlaydi. Dukkakli o‘simliklarning 
azotfiksatsiyalovchi bakteriyalar bilan hosil qilgan simbioz munosabati 
ularning tuproq tarkibida azot kam bo‘lgan joylarda ham o‘sishi va 
rivojlanishiga zamin tayyorlaydi va tuproq unumdorligini orttiradi. Mazkur 
jarayon qishloq xo‘jaligi ekinlarini almashlab ekishni amalga oshirishning 
asosi sanaladi. 
Mikoriza – qalpoqchali zamburug‘lar va yuksak o‘simliklar o‘rtasidagi 
munosabat bo‘lib, yuksak o‘simliklar zamburug‘dan suv va unda erigan mi-
neral tuzlarni shimadi, zamburug‘ esa o‘z navbatida hamkoridan uglevod-
larni o‘zlashtiradi. Ildizida mikoriza bo‘lgan o‘simliklar mikoriza bo‘lmagan 
o‘simliklarga nisbatan yaxshi o‘sadi.
Termitlar va ularning ichagida yashovchi bir hujayrali xivchinlilar 
o‘rtasidagi munosabatlar. Termitlar yog‘och bilan oziqlanadi, lekin ular 
sellulozani parchalaydigan fermentlari bo‘lmagani uchun uni hazm qila 
olmaydi. Bir hujayrali xivchinlilar esa sellulozani parchalovchi ferment 
sintezlab, sellulozani shakarga parchalaydi. Termitlar xivchinlilarsiz ochlikdan 
nobud bo‘ladi. Xivchinlilar termitlar ichagida yashash uchun qulay joy, oziq 
bilan ta’minlanadi.