Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

26- rasnt. Sholi uzuntumshug“i (Sitorhibusoruzae L)
D eyarli barcha issiq iqlimli m am lakatlarda tarqalgan. Tuzilishi 
jihatidan om bor uzunburunigajuda o ‘xshab ketadi. Q anotining ustki 
qism ida smetrik joylashgan 4 ta kulrang tusli sariq d og 'lari b o ‘ladi. 
Tungi om bor uzunburuniga qaraganda nisbatan ingichkaroq bo‘ladi. 
Ombor uzuntum shug“ idan farqi shundaki uning ichki qanoti yaxshi 
rivojlangan va yaxshi ucha oladi.
Yashash 
faoliyati om bor uzuntum shug'idan deyarli farq 
qilmaydi. U rg‘ochisi 300-600 tagacha tuxum qo'yadi. O 'rta Osiyo 
sharoitida 5 m artagacha avlod beradi va u birinchi m arta sholida 
topilgan. Shuning uchun u sholi uzunburuni deb ataladi. Bu hasharot 
om bor uzunburuni zarar yetkazadigan boshqa turli donlarga ham 
zarar yetkazadi.
M akkajo‘xori uzuntum shug‘i (Sitorhilus Zea maus m otssh)
Bu uzuntum shuq yer yuzining asosan issiq iqlimli m intaqalarida 
keng tarqalgan. M am lakatim izda ham bu turli hasharot uchrab turadi. 
Uning uzunligi 5mm b o ‘lib yaxshi ucha oladi. M akkajo‘xoridan
87

---

tashqari boshqa donlarga ham zarar yetkazadi. Tuxum ini makka- 
jo'x o rin ing doniga m um pishiqlik paytida q o ‘yadi. Sut pishiqlik 
davrida zarar yetkazadi.
27-rasm. Qora tanli qo ‘n g ‘iz!ar (Tenebrionidae)
B u oilaga kiruvchi q o ‘n g 'izlar un, yorm a va om uxta-yem
zavodlarida yashaydilar.U lam ing tanasi odatda qora tusli b o ia d i. 
Yer sharining k o ‘pgina qism larida keng tarqalgan b o iib , asosan 
un, yorm a va kepaklar bilan oziqlanadi. M am lakatim izdan b u oila 
vakillarining quyidagi turlari keng tarqalgan katta un xrum agi va 
kichik un xrumagi 1.
28-rasnu Kichik qoraqo‘n g‘iz (Tribolium sonfusum Duv)
88

---

, 
Un yorm a v a kepakda ju d a yaxshi rivojlanadi. B u q o ‘n g ‘iz 
dop, 
suxari, non, quritilgan sabzavot va m evalarga kuchli ziyon 
yetkazadi.
K ichik qora q o ‘n g ‘iz 
uzunchoq shaklga ega b o iib , rangi 
to ‘q kulrang q o ‘ng ir tusli k o ‘krak qism i to ‘rtburchak shaklga ega. 
Tanasining uzunligi 3 -5m m ,eni 1 ,2 -1 ,3m b o ia d i. Tez k o ‘payish 
xususiyatiga ega. U rg ‘ochisi o ‘rtacha 450 tagacha tuxum q o ‘yadi. 
Tuxum dan chiqqan lichinkalar dastlab oq, s o ‘ngra rivojlanib 
1 dan 6 -7 m m gacha kattalashadi v a rangi sarg‘ish tusga kiradi. 
Lichinkalari don uyum ining yuqorigi qism ida g ‘um bakka aylanadi. 
Qulay sharoitda qisqa m uddat ichida (2 7 -3 5 k u n )o ‘zining butun 
rivojlanish bosqichini bosib o 'ta d i va bir yilda bir necha m arotaba 
avlod berishi m um kin. Q o‘n g iz la r va lichinkalar k o ‘p m iqdorda 
ozuqa iste ’mol qiladi. D onda asosan uning m urtagi bilan oziqlanadi.
B u hasharot don zaxirasida uchraydigan q o ‘nqizlarning eng 
kattasi hisoblanadi. Tuzilishi jihatidan kichik qora q o ‘n g ‘izga o ‘x- 
shab ketadi, lekin tanasining uzunligi 13-16 m m gacha boradi. R an­
gi qoram tir yoki qora tusda. Yaxshi ucha oladi,ayniqsa kechqurun.
Tanasi yirik b o is a d a unchalik xavfli emas. B ir yilda bir m arotaba 
avlod beradi. Isitilm aydigan inshootlarda lichinka bosqichida 
qishlaydi. Bahorda may-iyun oylarida q o ‘n g ‘izlari chiqadi.U rg‘ochisi