«axborot-kommunikatsiya texnologiyalar va tizimlar»

21.2. Axborot xavfsizligiga tahdidlaming asosiy turlari
Ta’sir qilish maqsadiga ko‘ra AXga tahdidlaming uchta asosiy 
turini ko‘rsatib o ‘tish lozim:
• axborot maxfiyligini buzishga qaratilgan tahdidlar;
• axborot butligini buzishga qaratilgan tahdidlar;
• tizimning ishlash imkoniyatlariga qarshi qaratilgan tahdidlar.
Axborot maxfiyligini 
buzishga qaratilgan tahdidlar maxfiy
axborotni fosh qilish maqsadini ko‘zlaydi. Bu tahdidlar amalga 
oshirilganda, axborot unga kirishi lozim bo‘lmagan shaxslarga 
oshkor bo‘ladi. Kompyuter tizimida saqlana-yotgan yoki bir 
tizimdan ikkinchisiga uzatilayotgan biron-bir yopiq axborotga mxsat 
etilmagan kirish sodir bo‘lgan har qanday holat axborot maxfiyligini 
buzishga qaratilgan tahdid bilan bog‘liq atamalar bilan nomlanadi.
Kompyuter tizimida saqlanayotgan yoki aloqa kanali bo‘yicha 
uzatilayotgan axborot butligiga qaratilgan tahdidlar ushbu axborotni 
o ‘zgartirish yoki buzib ko‘rsatishga qaratilgan bo‘lib, bu axborot 
sifatining buzilishiga yoki uni butunlay yo‘q qilinishiga olib keladi.
514

---

Axborot butligining 
buzilishi niyati yomon shaxs tomonidan 
qasddan amalga oshirilishi, shuningdek tizimni o ‘rab turgan 
muhitning obyektiv ta’sirlari natijasida sodir bo‘lishi mumkin.
Bu tahdid kompyuter tarmoqlari va telekommunikatsiya 
tizimlari kabi axborot uzatish tizimlari uchun tegishli. Axborot 
butligini qasddan buzishlami uni ruxsat etilgan o ‘zgartirishlardan 
farqlash lozim, chunki bu o‘rinda o ‘zgartirishlar vakolatli shaxslar 
tomonidan aniq maqsadlarda amalga oshiriladi.
Tizimning 
ishlash 
imkoniyatlariga 
qarshi 
qaratilgan
tahdidlar 
shunday holatlami yuzaga keltirishga qaratilganki, bunda 
qasddan amalga oshirilgan 
xatti-harakatlar AXning 
ishlash 
imkoniyatini pasaytiradi yoki uning ayrim zahiralariga kirish 
imkoniyatini butunlay to'sib qo‘yadi.
Beruxsat kirish (BRX) kompyuter buzg‘unchiliklarining eng 
keng tarqalgan va ko‘plab ko‘rinishlarga ega turidir. Beruxsat 
kirishlaming mohiyati shundan iboratki, bunda foydalanuvchi 
(buzg‘unchi) muayyan tashkilotda qabul qilingan xavfsizlik 
siyosatiga muvofiq belgilangan kirishini chegaralash qoidalarini 
buzgan holda tizimga kira oladi. Beruxsat kirish uchun himoya 
tizimidagi har qanday xato ham qo‘l keladi hamda u himoya 
vositalari noratsional tanlanganda, ular pala-partish o‘matilgan yoki 
sozlanganda yuz berishi mumkin. Beruxsat kirish AXning shtatdagi 
vositalari orqali ham, maxsus shuning uchun yaratilgan apparat va 
dasturiy vositalar orqali ham amalga oshriladi.
Beruxsat kirishlaming nihoyatda k o ‘p yo‘llari va usullaridan 
eng keng tarqalgan va o‘zaro bog‘liq b o ‘lgan quyidagi turlarida 
to ‘xtalamiz:
• parollami tutib olish;
• «maskarad»;
• imtiyozlardan noqonuniy foydalanish.