21.4. Kriptografik axborot him oyasi tam oyillari Kriptografiya muayyan m a’lumotlami raqiblar uchun befoyda
qilishga qaratilgan o ‘zgartirish usullarining majmuidan iborat.
Bunday o ‘zgartirishlar m a’lum otlar him oyasi bilan bog‘liq ikkita
asosiy
muammoni
hal
qilish
imkonini
beradi:
maxfiy lik
muammosini
ham da
axborot
butligi
muam mosini
(axborot
mazmunini o ‘zgartirib qo ‘yish yoki aloqa kanaliga yolg‘on axborot
kiritish imkonidan raqibni mahrum qilish y o ‘li bilan).
A xborot maxfiyligi va axborot butligi muammolari o'zaro yaqin
aloqada bo ‘lgani tufayli, ulam ing birini hal qilish usullarini
ko‘pincha ikkinchisiga nisbatan ham qo‘llash mumkin.
Uzatilayotgan
axborotlam ing
shifrlanishini
ta ’minlovchi
kriptografik tizimning sxemasi 21.1-rasmda keltirilgan.
518
1
l,Vnisl> efcv*iu
21.1-rasm. Umumlashma kriptotizm sxemasi
Jo‘natuvchi himoyalanmagan kanal bo‘yicha qonuniy qabul
qiluvchiga uzatilishi lozim bo‘lgan dastlabki xabar (M) ning ochiq
matnini generatsiya qiladi. Tutib oluvchi uzatilayotgan xabami tutib
olish va ochish maqsadida
kanalni kuzatib boradi. Tutib oluvchi M ma’lumot mazmunini
bilib ololmasligi uchun, jo ‘natuvchi uni qaytariluvchi o'zgartirish Ek
yordamida
shifrlaydi
hamda
S=EK(M)
shifhnatnga
(yoki
kriptogrammaga) ega bo‘lib, uni keyin qabul qiluvchiga jo ‘natadi.
Qonuniy qabul qiluvchi, shifrmatnni olgach, D=EK-1 teskari
o ‘zgartirish yordamida uni deshifrlaydi hamda ochiq matn M
kurinishidagi dastlabki m a’lumotga ega bo‘ladi:
Ek qayta o ‘zgartirishi kriptoalgoritm deb nomlanuvchi
kriptografik o ‘zgartirishJar oilasidan tanlab olinadi. Har bir
qo‘llanayotgan alohida o'zgartirish kriptografik kalit (K) deb
ataluvchi parametr yordamida tanlab olinadi. Kriptotizimni amalga
oshirishning turli variantlari mavjud bo‘lib, ular turli usullar
vositasida ochiq matnni shifrlash va shifrmatnni deshifrlash
imkonini beruvchi yo‘riqnomalar to‘plami va apparat vositalaridan
iborat. Bunda ko‘rsatiIgan usullardan biri muayyan kalit К
yordamida tanlab olinadi.
Yana-da rasmiyroq izoh beradigan bo'Isak, kriptografik tizim bu
ochiq matn ma’lumotlarini M fazodan shifrlangan matnlaming S
fazosiga E K :M -»S qaytariluvchan o ‘zgartirilishlarining (Ek)KeK
bir parametrli oilasidir. К parametri (kalit) kalitlar fazosi deb
ataluvchi Kning chekli ko‘pligidan tanlab olinadi
519
Umuman olganda, shifrlashning o ‘zgartirilishi deshifrlashning
o ‘zgartiri-lishiga nisbatan