Fozilov ilxom suzish va uni o‘qitish metodikasi
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- O‘ziga xos tortishish
|
3.
Suvning solishtirma og‘irligi Suvning o‘ziga xos og‘irligi odatda standart harorat va bosimdagi toza suv bo‘lgan mos yozuvlar moddasiga nisbatan suvning zichligi o‘lchovidir. Suvning solishtirma og‘irligi har doim 1,0 ga teng, chunki suv mos yozuvlar sifatida ishlatiladi. Amaliy ma’noda suvning solishtirma og‘irligi qisman yoki to‘liq suvga botgan jismlarning zichligi va massasini aniqlash uchun foydali bo‘lishi mumkin. Masalan, materialning o‘ziga xos og‘irligi materialning zichligini standart harorat 75 va bosimdagi suvning zichligiga bo‘lish yo‘li bilan hisoblanishi mumkin. Suvning solishtirma og‘irligi turli sanoat va ilmiy qo‘llanmalarda, masalan, gidravlika tizimlarini loyihalashda va suvning sho‘rligini o‘lchashda ham muhimdir. O‘ziga xos tortishish - bu boshqa moddaning, odatda suvning zichligiga nisbatan moddaning zichligi o‘lchovidir. Bu o‘lchovsiz miqdor, ya’ni uning birliklari yo‘q. Suvning solishtirma og‘irligi 1 deb aniqlanadi. Bu suvning zichligi kub santimetr uchun 1 gramm (g/sm³) yoki litr uchun 1 kilogramm (kg/l) ekanligini bildiradi. Moddaning solishtirma og‘irligini uning zichligini suv bilan solishtirish yo‘li bilan aniqlash mumkin. Agar moddaning solishtirma og‘irligi 1 dan kichik bo‘lsa, u suvdan kamroq zichroq va sirtda suzib yuradi. Agar moddaning o‘ziga xos og‘irligi 1 dan katta bo‘lsa, u suvdan zichroq va cho‘kadi. Suvning solishtirma og‘irligi ko‘pgina ilovalarda, jumladan kimyo va neft sanoatida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, u turli moddalarning zichligini aniqlash uchun ishlatiladi. Bu ko‘plab ekologik tadqiqotlarda ham muhimdir, chunki u suvning sho‘rligini o‘lchash uchun ishlatiladi, bu suv hayotiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Shuni ta’kidlash kerakki, suvning o‘ziga xos og‘irligi suvning harorati va bosimiga qarab biroz farq qilishi mumkin. Standart sharoitlarda (ya’ni, harorat 4 daraja Selsiy va atmosfera bosimi) suvning solishtirma og‘irligi 1000 ga teng. Biroq, boshqa harorat va bosimlarda suvning solishtirma og‘irligi biroz farq qilishi mumkin. Suvning o‘ziga xos og‘irligi suvning zichligi va odatda standart harorat va bosimdagi mos yozuvlar moddasining zichligiga nisbati. Bu boshqa moddaga nisbatan suvning nisbiy og‘irligini tavsiflovchi o‘lchovsiz miqdor. Standart sharoitda toza suvning solishtirma og‘irligi 1000 ga teng, ya’ni u boshqa suyuqliklar va qattiq moddalarning solishtirma og‘irligini aniqlash uchun mos yozuvlar moddasidir. Moddaning solishtirma og‘irligi uning zichligini suv bilan solishtirish yo‘li bilan aniqlanadi, 1000 dan katta qiymatlar moddaning 76 suvdan zichroq ekanligini va 1000 dan kam bo‘lgan qiymatlar suvdan kamroq ekanligini ko‘rsatadi. Suvning solishtirma og‘irligiga harorat, bosim va erigan moddalarning mavjudligi kabi omillar ta’sir qiladi. Masalan, harorat oshishi bilan suvning zichligi pasayadi, bu esa o‘z navbatida uning solishtirma og‘irligiga ta’sir qiladi. Yuqori bosimlarda suv molekulalari bir-biriga yaqinroq to‘planib, uning zichligi va solishtirma og‘irligini oshiradi. Suvning solishtirma og‘irligiga erigan moddalar, masalan, tuz ham ta’sir qiladi. Tuz ionlari suv molekulalarini o‘ziga tortadi, bu ularning sekinroq harakatlanishiga olib keladi va suvni yanada zichroq va og‘irroq qiladi. Bu, o‘z navbatida, suvning solishtirma og‘irligini oshiradi. Suvning solishtirma og‘irligi ko‘plab sohalarda, jumladan, gidrologiya, kimyo va muhandislik uchun muhim xususiyatdir. Suyuqliklarning zichligi va hajmini aniqlash, shuningdek, turli xil ilovalarda suzuvchanlik va suv oqimini hisoblash uchun ishlatiladi. Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|