Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

E,
= - j * = 
= 4,44/u;, 
;
e.yu.k. chastotasi bir xil bo‘lganligi va bir xil magnit oqimi 
bilan induksiyalanganligi uchun birinchi oTamdagi e.yu.k. ikkinchi 
oTamning e.yu.k.dan farq qiladi, chunki birinchi oTamning o'ram 
soni 
wt
ikkinchi oTam soni 
w7
dan farq qiladi. 0 ‘ram soni qancha 
ko‘p bo'lsa, shuncha e.yu.k. ko‘p bo‘ladi.
Birinchi oTam ning e.yu.k.ni ikkinchi oTamdagi e.yu.k.ga 
nisbati transformatorning koeffitsiyenti deb ataladi.
Transform atorning 
w:
oTami ko‘p bo‘lib, u;, oTami kam 
bo'lsa, kuchlanishni oshiruvchi transform ator deyiladi, agarda 
w2
oT am i kam b o ‘lib, 
0
‘ram i ko ‘p b o'lsa, kuchlanishni 
kamaytiruvchi transformator deb aytiladi. Transformatorlar bir 
fazali va uch fazaii bo'Iadi.
8.4. IJch fazali transformator
Uch fazali tokni transform atsiya qilish uchun bir fazali 
transformatorlarni qoMlash mumkin. 8.4.1-rasmda transformator 
guruhlarini ulash sxemasi keltirilgan. Ularning oTamlarini yulduz 
yoki uchburchak shaklida ulash mumkin. Amalda uch fazali 
transform atorlar qo'Ilaniladi. Uch fazali transform atorlarning 
yuqori kuchlanish tomonidagi oTamlarning uchlarini 
A, B, S
71
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bilan, oxirlarini 
X, Y,
Z b ilan belgilanadi. Ikkinchi o ‘ramlarning 
uchlarini <
2
, 
b, s
bilan, oxirlari esa x, 
y, z
bilan belgilanadi.
Transformatorlarda asosan uchburchak va yulduzli ulanish 
usullari qoMlaniladi.
Uch fazali transformatorlarning birinchi va ikkinchi o ‘ramlari 
yulduz shaklida ulanishi eng arzon va sodda hisoblanadi, chunki 
ularning har bir o ‘rami va izolyatsiyasi (neytrali yerga ulanganda) 
halos fazali kuchlanishga va lineyniy tokga hisoblangan boMadi. 
Transformatorlarning pastki kuchlanishi tomonida iste’molchilarga 
neytral simi kerak boMmasa, u holda yulduz-uchburchak ulanishdagi 
katta quwatdali transformatorlar ishlatiladi. Transformatorlarning 
lineyniy kuchlanishi nisbati uning o ‘ramlarining ulanish turiga bog‘liq.
8.4.1-rasm.
Bir fazali uchta transformatorni ulash sxemasi.
4
8.4.2 rasm.
Transformator baki:
1—
bak; 
2—
radiator; 
3—
past kuchlanish izolyatori; 4 yuqori kuchlanish
izolyatori.
72
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

8.5. Avtotransformatorlar
8.5.1-rasm da avtotransform atorlarning prinsipial sxemasi 
keltirilgan. Avtotransformatorlarda pastki kuchlanishning o‘ramlari 
yuqori kuchlanish o ‘ramlaming qismi bo ‘ladi.
A
8.5.1-rasm.
Avtotransformalorlarning prinsipial sxemasi.
Avtotransformatorlarda elektr energiya elektromagnit yo‘li bilan 
uzatishdan tashqari, o ‘ramlarningbir-biriga ulanganligi orqali ham 
uzatiladi.
Avtotransformatorda kuchlanishi va tok kuchlarining o ‘zaro 
bog'lanishi odatdagi transformatorlarnikiga o'xshash:
U2 
w2
/, '
Avtotransformatorlar hamma sohalarda ishlatiladi.
8.6. Transformatorlarda quwatning yo‘qolishi va 
foydali ish koeflitsiyenti
Transformatorga ulangan quwat
Pt
= f/, /, cos (p,.
Transform ator tayyorlagan va iste'molchilarga berayotgan 
quw ati:
73
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

P2
=
U2 I2
cos cp,.
Ularning ayirmasi /*, — 
P2
quw atning yo‘qolishi bo'Iadi. 
Katta quwatli transformatorlarda quwatning yo‘qolishi 1—5 % 
bo'ladi.
Transform atorning foydali ish koeflltsiyenti: