Q o d IL o V, Q. O d IL o V umumiy elektrotexnika va elektronika asoslari

S
= A / / A f / =
bcjac
(
ma/v
) 
ko'rinishida bo'ladi.
Anod toki milliamperlarda 
o lc h an a d i, anod kuchlanishi 
esa voltlarda, shuning uchun 
tavsifning tikligi m illiam per- 
larning voltga nisbatida aniq- 
lanadi.
D iodning ichki qarshili- 
gining o‘zgaruvchan tokga 
R.
(differensial qarshiligi):
R' = AUJ
A / =
ac/bc
(kOm) 
orqali bog‘langan.
Diodning qarshiligi o‘zgar- 
mas tokga 
Rn =
£/ / / orqali bog'langan, u R. dan ko‘p yoki kam 
bo‘lishi mumkin
C ho‘g‘lanuvchi kuchlanishi t/cho pasport miqdori hisoblanadi, 
unga lampadan foydalanish paytida rioya qilish kerak. Lampa yaxshi 
cho‘g‘langanida katod harorati kamayadi, shuning bilan birga, 
em issiya toki ham . C h o ‘g‘lanuvchi k u ch lan ish in in g t/cho, 
ko'tarilishida katodning ishlash muddati kamayadi, shuning uchun 
ch o ‘g ‘lanuvchining kuchlanishini nom inaldan ±10 
%
ga ko‘p 
o ‘zgarishiga yo‘l qo‘yilmaydi. C ho‘g‘lanuvchining kuchlanishi har 
xil elektron lampalarda 0,625 dan 30 V gacha oraliqda bo'ladi. Sanoat 
c h a sto ta li to k orq ali c h o ‘g ‘lan u v ch i k o ‘pg in a lam p alard a 
cho‘g ‘lanuvchi kuchlanishi 6,3 V qilib belgilangan. C ho‘g‘lanuvchi 
toki katod quw atiga bog‘liq va ko'pgina ikki elektronli lampalar 
uchun 0,02 dan 5 a gacha bo'ladi.
1 0 8
1.1.5-rasm.
Statik anod tavsifi orqali 
diodning parametrlarini aniqlash.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Diodning teskari yo‘l qo‘yilishi mumkin bo'lgan kuchlanishi 
£/ 
deb, anoddagi maksimal manfiy kuchlanishda diod bir 
tom onlam a o ‘tkazish xususiyatini yo'qotm asdan bardosh bera 
olishiga aytiladi.
Anoddan chiqadigari 
Pt =
£/ ■
It
quw at uni qizishiga olib keladi. 
Anodning haroratini oshishi uni erkin elektronlar bilan bombar- 
dirovka qilinishi, asosan anodga o‘zining kinetik energiyasini berishi 
sababli bo'ladi. Anoddan chiqayotgan issiqlik nur sochish orqali 
tarqaladi. Agarda anoddan chiqayotgan quvvat belgilangan 
m e'yordan ortiq b o ‘lsa. u lampaning buzilishiga olib keladi.
Ikki elektrodli lampa (diod) priyomniklarda, to‘g‘rilagichIarda 
va boshqa sohalarda hani ishlatiladi.
1.2. Uch elektrodli lampa (triod)lar boshqaruv turining roli, 
tavsifi va parametrlari va ishlatilishi
Triod deb shunday elektron lampaga aytiladiki, unda anod 
bilan katod orasidagi fazoda boshqaruvchi elektrod joylashgan 
b o ‘ladi, u boshqaruvchi setka deyiladi.
Setka anodga qaraganda, katodga ancha yaqin joylashadi, 
shuning uchun katod bilan boshqaruvchi setka orasida qo‘yilgan 
C/ kuchlanishni tashkil qiladigan elektr maydoni, anod kuchlanishi 
C/ tashkil bo‘ladigan elektr maydoniga qaraganda anod toki Ia 
qiymatiga kuchliroq ta'sir qiladi.
Anod toki miqdorining o ‘zgarishini boshqaradigan setkaning 
xususiyati, triodlarni elektron rele, lampali 
kuchaytirgich, generator sxemalarida hamda 
sanoat elektronikasi sxernalarida ishlatilishiga 
imkon yaratib beradi.
T riodning sxemasi quyidagi rasm da 
ko‘rsatilgan:
Triodning tavsifi deb, anod yoki setka 
tokining setkadagi kuchlanishi bilan bog‘- 
liqligini grafik koTinishiga aytiladi. Tavsifini 
quyidagi rasmdagi sxemada keltirilgan:
1.2.1-rasm.
Triodning 
shartli belgilanishi:
/—setka; 
2—
anod; 
3—
katod; 
4—
cho‘g‘- 
lanuvchining ipi.
1 0 9
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Potensiometr 
Ra
yordamida anod kuchlanishini 0 dan £ gacha 
ohista o'zgartiriladi. R,. potensiom etr boshqaruvchi setkadagi 
kuchlanishni 0 dan + £ atrofidagacba yoki 0 dan —Ec gacha, 
P
kalit — setkadagi kuchlanishni qutbini o'zgartirishga imkon beradi.
Prinsipga asoslangan sxemalarda, sxemani yordamchi zanjirlar 
bilan qalashtirmaslik maqsadida, cho‘g‘lanuvchi lampaning zanjiri 
ko‘rsatilmaydi. C ho‘g‘lanuvchining ipidagi strelka ch o ‘g‘lanuvchi 
kuchlanish i7cho manbaiga ulanganligini bildiradi. MiHiampermetr 
mA — anod tokining / miqdorini o ‘lchaydi, m ikroam perm etr pA 
esa — setkadagi tokning / miqdorini, u setkadagi manfiy kuchlanish 
— 1 v atrofidaligida 0 ga teng b o iad i.
Triodning statik anod — setkali triod tavsifi oilasi deb, anod 
kuchlanishini Ua belgilangan m iqdorlarida, anod tokining /
setkadagi kuchlanishdan £7 bogiiqligini grafik ko'rinishdagisiga 
aytiladi. / = / ( £ ) bogiiqlik anod kuchlanishining £/ bir nechta 
o ‘zgarmas miqdorlarida olinadi (1.2.3-rasm).
Anod kuchlanishi £/ qancha ko‘p b o isa , anod setkali 
tavsifi / = / ( £ / ) shuncha yuqoriroq va chaproq joylashadi. Setkaga 
anod kuchianishi kattaroq berilganda ko'proq manfiy kuchlanish 
berilishi kerak, bunda katod va setka orasidagi fazoviy deb, natijaviy 
elektr maydoni o ‘zgarmas miqdor b o iib qoladigan bo iish i lozim. 
Yopiladigan kuchlanish 
U
deb, boshqaruvchi setkadagi shunday 
manfiy kuchlanishga aytiladiki, unda lampaning anod toki / 0 
gacha kamayib boradi. Anod kuchlanishi 
Ua
qancha yuqori b o isa, 
yopiladigan kuchlanish £/yop shuncha ko‘p boiadi. / = / ( £ / ) tavsifi 
o ‘rta qismida uchdan ikki daraja qonuniga yaqindir, lekin pastki
1 1 0
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

1.2.3-
rasm. Triodning anod setkali oilasi va setkali tavsifi.
qismida beshdan ikki daraja qonuniga yaqinlashadi, chunki setkaning 
yuqori manfiy kuchlanishlarida «yopiq effekt» hosil bo‘la boshlaydi. 
U shundan iboratki, setkani aylanmalari katod qismini go'yoki 
ekranlashtiradi. Katodning samarali yuzasi kamayadi va katod yonida 
fazoviy zaryad yuzasining hamma qismidan emas, balki setkaning 
aylanmalari orasidagi teshiklar orasidagi «emissiya orolchalari»dan 
elektronlar anodga qarab uchadi.
Triodning anod tavsifi oilasi deb, boshqaruvchi setkada 
kuchlanishning bir nechta belgilangan miqdorlarida olinadigan, 
anod tokining Ia anocl kuchlanishiga Ua bogMiqligining graftk 
ko'rinishiga aytiladi (1.2.4-rasm).
Triodning statik param etrlarini aniqlash uchun, ordinata 
o'qining chap tom onida anod-setka tavsifi ikki qo‘shni orasida 
b o ‘lgan 
a b c
uchburchak yasaladi.
iSstatik tavsifining tikligi quyidagi formula orqali aniqlanadi:
S
== I A/./A £/ u . const = const =
bc/ac
(m a/v).
i i i
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

6
V.,
v
].2.4-rasm.
Triodning anod tavsifi.
Tavsifning tikligi setkaning qalinligi va elektrodlar orasidagi 
masofaga bog'liq boMadi. Uning tikligi setkadagi kuchlanishni I v 
o'zgarishi bilan anod kuchlanishining o‘zgarmas qiymatlarida anod 
tokining milliamperlarda o'zgarishiga son jihatidan tengdir.
T rio d n in g ichki qarshiligi 
Rt
, setkadagi 
U%
o 'zg a rm a s 
kuchlanishda lampaning anodida kuchlanish o ‘zgarganda paydo 
boMadigan, pulslanayotgan anod tokining lampa o‘zgaruvchisi 
tashkil etayotgan qiymatidir:
t/,-consi
bc
i (kOm),
bu yerda: A 
Ut = U^ — U^.
Triodning kuchaytiruvchi statik koeffitsiyenti p :
u = — -
At/.
A 
U
ac
112
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Kuchaytiruvchi statik koeffitsiyent, triodni kuchaytiruvchi 
xususiyatlarini ta ’riflaydi va anod kuchlanishiga A
Um
nisbatan, 
setkadagi kuchlanishning Af/ necha marta o ‘zgarishi, anod tokining 
miqdoriga kuchliroq ta'sir etishini ko‘rsatadi.
Triodning o'tkazuvchanligi D:
A t /
A 
TJ
/ 4«const
ac
bu yerda: A {/ 
= Ua - Uai.
0 ‘tkazuvchanlik D setkaning ekranlashtiradigan xususiyatlarini 
ta ’riflaydi va anodning qanday eiektr maydon qismi setkani teshib, 
katod yonidagi fazoviy zaryad doirasiga o‘tishini ko‘rsatadi. 
Triodlar radiotexmkada kuchaytirgich vazifasini bajaradi.