Geo graf iya

Q e d u rtm _ u z
davomida kechasi b o ‘ladi. Bu kengliklardan o ‘tgan parallel chiziqlar 
qutbiy doiralar
deyiladi.
Quyoshning ufqdan turli balandliklarda turishiga b o g ‘liq ravishda 
Yer yuzasining turli geografik kengliklari Quyosh nuri bilan turlicha 
isitilib , tu rlic h a y o ritilad i. B uning n a tija sid a Yer y u z id a issiq lik
m intaqalari v u judga keladi. Yer y u zid a b itta issiq, ikkita o ‘rtacha 
issiq (m o ‘tadil) v a ik k ita sovuq m in taq a h o sil b o ‘ladi (14-rasm ). 
Bu m intaqalar o ‘z navbatida yoritilish m intaqalari hamdir. Bizning 
m am lakatim iz, O ‘zbekiston, Shim oliy yarim sharning o ‘rtacha issiq 
(m o‘tadil) m intaqasida joylashgan. M am lakatim izda 4 ta yil fasli -
bahor, yoz, kuz, qish fasllari bir-biridan aniq farq qilib turadi.
Tаyanch so‘z vа tushunchаlаr
Sutkа 
Kаbisа yili
Bahorgi va kuzgi tcngkunlik 
Issiqlik m intаqаlаri 
Qutbiy doiralar 
Tropik chiziqlar
Quyoshning yozgi va qishki turish kunlari
21
Y
ER
— 
Q
U
Y
O
S
H
S
IS
T
E
M
A
S
ID
A
G
I 
S
A
Y
YO
R
A

---

Y
ER
— 
Q
U
Y
O
S
H
S
IS
T
E
M
A
S
ID
A
G
I 
S
A
Y
YO
R
A
Q e d u rtm _ u z
22
1. Yer o‘z o‘qi atrofida aylanganda tabiatda qanday hodi- 
salar ro ‘y beradi? Quyosh atrofida aylanganida-chi?
2. Sutka nima va u qanday hosil bo‘ladi? Bir sutka necha 
soatdan iborat?
3. Kabisa yili qanday yil? Bunga sabab nima?
4. 5-sinf o ‘quv atlasidagi «Yarimsharlar tabiiy xaritasi»dan 
ekvator, Bosh meridian, qutbiy doiralar, tropik chiziqlarni 
toping va yozuvsiz xaritaga ularni chizib, nomlarini yozib 
qo‘ying.
5. Quyidagi jadvalda bo‘sh qolgan kataklarni darslik matni- 
dan foydalangan holda to ‘ldiring:
Yerning holati
Siz yashayotgan 
jo y d a yilning qaysi 
fasli b o ‘ladi?
Quyosh qayerda 
qoq tepada — 
zenitda b o ‘ladi?
Qutb kuni 
qayerda 
kuzatiladi?
22-iyun - Quyoshning 
yozgi turish kuni
23-sentabr - kuzgi 
tengkunlik
22-dekabr -
Quyoshning qishki 
turish kuni
21-m art - bahorgi 
tengkunlik
6. Rasmdan foydalangan holda quyidagi top­
shiriqlarni bajaring:
a) Shimoliy tropik chizig‘i rasmda qaysi harf 
bilan belgilangan?
b) quyida berilgan harflardan qaysi biri bilan 
ko‘rsatilgan chiziqdan janubda Quyosh umu- 
man tik tepa (zenit)da bo‘lmaydi?
c) rasmda harflar bilan ko‘rsatilgan parallel- 
larning qaysi biri eng uzun?
d) A nuqtada yoz fasli bo‘lganda, D nuqtada 
yilning qaysi fasli bo‘ladi?

---