Guliston davlat universiteti "iqtisodiyot" kafedrasi institutsional iqtisodiyot

Tashkilot xillari 
Hokimlik munosabatlarining 
murakkablik darajasi 
Hokimlik munosabatlarining 
individuallashganlik darajasi 
Firma 
Sodda yoki murakkab 
Pozitsion 
Davlat 
Murakkab 
Pozitsion 
Uy xo‘jaligi 
Sodda 
Individuallashgan 
40
Lane J.E., Ersson S. Government and the Economy: a global perspective. London: Continuum, 2002.International 
Trade Statistics. WTO Publications. 

---

69 
Uy xo‘jaligining asosida yotuvchi hokimlik munosabatlari haqidagi tezis aniqliklar 
kiritilishini talab qiladi. Bir tomondan, uy xo‘jaligining faoliyat ko‘rsatishi quyidagilarni nazarda 
tutadi: 
-
bolalar harakatlarini nazorat qilish huquqining ota-onalarga topshirilishi, buning o‘rniga 
bola uchun u haqida qayg‘urish va uni manfaatlarining ta‘minlanishi kafolatlanda; 
-
oilaviy byudjetning shakllanishi va sarflanishi ustidan nazorat qilish, huquqining uy 
xo‘jaligining odatda ―oila boshlig‘i‖ deb nomlanuvchi bir a‘zosiga topshirilishi, u barcha oila 
a‘zolarining manfaatlarini ko‘zlab harakat qiladi va ularga o‘zlari alohida erisha olishi mumkin 
bo‘lgandan ortiq darajadagi farovonlikni ta‘minlaydi. 
Umuman uy xo‘jaligining maqsadi – o‘z a‘zolariga kutilmagan holatlar yuzaga 
kelishidan qat‘i nazar kafolatlangan farovonlik darajasini ta‘minlashdan iborat. Uy xo‘jaligining 
himoya funktsiyasi o‘zaro yordam va oila a‘zolarini moddiy jihatdan qo‘llab-quvvatlashning 
rasmiy va norasmiy me‘yorlariga asoslanadi. 
Ikkinchi tomondan, uy xo‘jaligi shunday tarzda tashkil etilishi mumkinki, ya‘ni u o‘z 
xususiyatiga ko‘ra a‘zolarining mulkiy va boshqa huquq va majburiyatlari aniq belgilangan 
yollash to‘g‘risidagi shartnomaga yaqin keladi. Bunday holda birgalikda xo‘jalik yuritish 
to‘g‘risida qaror qilish farovonlikning ma‘lum darajasiga rozi bo‘lishni emas, balki uni 
ko‘paytirishga intilishni aks ettiradi. Unda umr yo‘ldoshini tanlash va bolalarning tug‘ilishi 
to‘g‘risida qaror qabul qilish sotuv haqida shartnoma tuzish yordamida iste‘mol tanlovining 
alohida holati bo‘lib qoladi. Lekin, so‘nggi holatda biz uy xo‘jaligidan yiroqlashamiz, chunki 
birgalikda mulkka egalik qilish rejimidan va birgalikdagi byudjetni shakllantirishdan voz kechish 
ehtimoli paydo bo‘lishi mumkin. Shuning uchun bundan buyon uy xo‘jaligini hokimlik 
munosabatlarining, binobarin, tashkilotning alohida varianti sifatida ko‘rib chiqamiz. 
Uy xo‘jaligi – bu inson kapitalini ishlab chiqarishning umumiy vazifalari, yashash, 
byudjet va oila-qarindoshchilik aloqalari bilan birlashgan kishilar guruhidir. Uy xo‘jaligining 
asosida hokimlik munosabatlari yotadi – birgalikdagi iqtisodiy faoliyat ustidan nazorat qilish 
huquqi uning bir a‘zosiga – ―oila boshlig‘i‖ga o‘tadi.