ESLATMA! Nutq tovushlarining uch tomoni mavjud.
1) Akustik(fizik) tomoni – Har qanday tovush havoning tebranishi natijasida hosil bo‘ladi.
Bu tomoni ma‘lum sifat-belgiga ega: balandlik, kuch (yoki tezlik), miqdor (yoki uzunlik) va
tembr belgilariga ega
. Xullas, akustik tomoni deganda tovushning jarangli-jarangsizligi; shovqinli yoki sonorligi nazarda tutiladi . Testda
b undoshining akustik tomoni so‘ralsa,
b – jarangli; shovqinli.
2) Fiziologik (talaffuz) tomoni – Nutq tovushlari insonning nutq a‘zolari harakati
natijasida vujudga keladi va u fiziologiya fani bilan uzviy bog‘liqlikda o‘rganiladi.
Eslatma! Xullas, fiziologik tomoni deganda undoshlarning hosil bo’lish o’rni va usuli nazarda tutiladi. Masalan:Testda b undoshining fiziologik tomoni deganda uning lab undoshi(o‟rni), portlovchi(usuli.) nazrda tutiladi. 3) Vazifaviy (lingvistik) tomoni – Bu tilshunoslik uchun eng muhim. Shuning uchun
lingvistik belgi, yoki tilshunoslik belgi ham deyiladi.
Xullas, so’zlarning ma’nosini bir- biridan farqlash vazifasi uning vazifaviy tomoni hisoblanadi. Maalan: tog‟ – tosh so‟zlari tovushlar (g‟, sh) orqali farqlanyapti. Xulosa, 1- tomoni tabiiy tovushlarga ham xos, 2- va 3-tomoni faqat inson tovushlariga xos. ESLATMA! OMOFONLAR deganda talaffuzda shakldosh, ya‟ni omonim tovushlar tushuniladi. Bunda talaffuz jarayonida jarangli undoshlarning jarangsizlanishi natijasida omofonlar vujudga kelishi mumkin. Masalan: Erkin yet t iga yet d i(yetti). Guvoh su
