D. Q. Usmanova

VIII. Ilmiy-amaliy anjumanlar ma’ruzalari to‘plamlari 
8.1. Dvadsat vtoroe Plexanovsko chtenie. 10 aprelya 2017 goda. Moskva.
IX. Gazeta va jurnallar 
9.1.“Soliq solish va buxgalteriya hisobi” jurnali. –T.: 2015-2017 yillar 
9.2. «O‘zbekiston iqtisodiy axborotnomasi» jurnal. –T.: 2015-2017 yillar 
9.3. «Bozor, pul va kredit» jurnal. –T.: 2015-2017 yillar 

---

383 
9.4. «Solik va bojxona xabarlari» gazeta. –T.: 2015-2017 yillar 
X. Statistika to‘plamlari ma’lumotlari 
 
10.1.O‘zbekistonning 
2017 
yildagi 
ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishi 
ko‘rsatkichlari. –T.: O‘zbekiston, 2018. 
XI. Internet saytlari. 
11.1.«Norma” 2017. 
11.2“Pravo” 2017. 
11.3. WWW.Sam DU.uz. 
 
 
 

---

384 
MUNDARIJA 
KIRISH……………….....……………………………………………..…….......... 3 
1-
 
Mavzu
. BUXGALTERIYA HISOBINING PREDMETI VA USULLARI …...6 
1.1. Xo‘jalik hisobi haqida tushuncha va uning turlari ……….................……… 6 
1.2. Bozor iqtisodiyoti sharoitida buxgalteriya hisobining nazariy asoslari….... 18 
1.3. Buxgalteriya hisobining predmeti, vazifalari va unng oldiga qo‘yilgan
talablar ……………………………………………………………………..…..... 25 
1.4. Xo‘jalik mablag‘lari va ularning manbalari tasnifi .,,,,,,,,.....................… 31 
1.5. Buxgalteriya hisobining usullari …………………………………..…....… 43 
2-
Mavzu
. BUXGALTERIYA BALANSI VA UNING TUZILISHI ……...... .. 51 
2.1. Buxgalteriya balansi to‘g‘risida tushuncha ………………………….….......51 
2.2. Balansning tuzilishi va uning moddalari ……………………………......…53 
2.3.Xo‘jalik operatsiyalari ta’sirida balansdagi o‘zgarishlar ……...................... 60 
3-
Mavzu
. SCHETLAR TIZIMI VA IKKI YOQLAMA YOZUV ..................... 67 
3.1. Schyotlar to‘g‘risida tushuncha va ularning tuzilishi ………..……..........67 
3.2. Ikkiyoqlama yozuv va uning ahamiyati ……………………..................….. 72 
3.3.Buxgalteriya schyotlarining turkumlanishi ………………….........…………76 
3.4. Buxgalteriya hisobi schyotlarining rejasi …………………...………….... 82 
4-
Mavzu
. PUL MABLAG‘LARI VA VALYUTA OPERATSIYALARI
HISOBI …................................................………………………………….....….91 
4.1. Pul mablag‘larining iqtisodiyotdagi roli va ularni hisobga olishning
vazifalari ………………………………………………………............................ 91 
4.2. Kassa operatsiyalarini hisobga olish ……………………………….............. 93
4.3. Hisob – kitob, valyuta va boshqa schetlar bo‘yicha operatsiyalarni hisobga 
olish .................................................................................................................... .. 98

---

385 
4.4. Mol etkazib beruvchilar xaridorlar va hisobdor shaxslar bilan bo‘ladigan 
hisob-kitoblar hisobi ………………………………..…..........................…........ 116 
5-
Mavzu
. ASOSIY VOSITALAR HISOBI ............…..……..............….. 126
5.1. Asosiy vositalar to‘g‘risida tushuncha ………………………..............…... 126 
5.2. Asosiy vositalarning dastlabki qiymatini tashkil qiluvchi xarajatlar tarkibi..129
5.3. Asosiy vositalar kirimining hisobi. Asosiy vositalarni ta’mirlash xarajatlari
va ularning chiqib ketishi buxgalteriya hisobi …………………………..…….. 132 
5.4. Asosiy vositalarga eskirish hisoblash usullari va ularning buxgalteriya 
hisobi ...…………………………………………………………………........... 143 
5.5. Asosiy vositalarning dastlabki qiymatini aniqlash va qayta baholash
natijalari hisobi ……………………………………………………………....… 153
5.6. Nomoddiy aktivlar tushunchasi va ularni hisobga olib borishning
vazifalari …………………………………………………….............................. 158 
6-
Mavzu
. INVESTITSIYALAR HISOBI ........................................................ 175 
6.1. Bozor iqtisodiyoti sharoitida investitsiyalar tarkibi ..................................... 175 
6.2. Investitsiyalar va qimmatli qog‘ozlar hisobi ................................................ 179 
6.3. Moliyaviy investitsiya fondlari hisobi .......................................................... 185 
7-
Mavzu
. TOVAR MODDIY ZAXIRALAR HISOBI ……………….............189 
7.1. Tovar moddiy zaxiralarni turkumlash, baholash va ularni hisobga olishning 
vazifalari .............................................................................................................. 189 
7.2. Tovar moddiy zaxiralarning harakatini rasmiylashtirish va ularning sintetik 
hisobini tashkil etish ............................................................................................ 195 
7.3. Olingan materiallar bo‘yicha hisob-kitoblar hisobi …….............................. 205 
7.4. Materiallarning ombor xo‘jaligi buxgalteriya hisobi va ularni inventarizatsiya 
qilish tartibi ......................................................................................................... 210 
8-
Mavzu
. MEHNAT VA ISH HAQI HISOBI .....................…. …...……….. 216 
8.1. Mehnat va ish haqi haqida tushuncha hamda uni hisobga olishning
vazifalari .............................................................................................................. 216 
8.2. Mehnatga haq to‘lashning shakllari va tizimlari hamda ularni

---

386 
hujjatlashtirish …........................................................................... ..................... 218 
8.3. Mehnat ta’tili va kasallik bo‘yicha qo‘shimcha haq hisoblashni
hujjatlashtirish ..................................................................................................... 231 
8.4. Ish haqidan ushlab qolinadigan ushlanmalar va unga nisbatan ajratmalar va 
to‘lovlar ............................................................................................................... 234 
8.5. Mehnat haqi bo‘yicha hisoblashishlar, ularni rasmiylashtirish va foydalanishni 
nazorat qilish ....................................................................................................... 240 
8.6. Mehnatga haq to‘lash bo‘yicha xodimlar bilan hisob-kitoblarning sintetik 
hisobi .................................................................................................................. 242 
9-
Mavzu
. XARAJATLAR HISOBI .......................................................…...... 247
9.1. Xarajatlar to‘g‘risida tushuncha va ular hisobini tashkil qilishning xuquqiy-
me’yoriy asoslari. Xarajatlarni guruhlanishi ....................................................... 247 
9.2. Egri vato‘g‘ri xarajatlar tarkibi hamda ularning hisobi ................................ 250 
9.3. Mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilish usullari ......................................... 251 
9.4. Asosiy ishlab chiqarish xarajatlari va uni hisobdan chiqarish hisobi .......... 252 
9.5. YOrdamchi va umumishlab chiqarish xarajatlari va ularning hisobni 
tashkil qilish ....................................................................................................... 253 
9.6. Xizmat ko‘rsatish va davr xarajatlari hisobi ................................................. 254 
10-
Mavzu
. MAHSULOT, TOVAR(ISH, XIZMAT)LAR VA ULARNI
SOTISH HISOBI ................................................................................................. 258 
10.1.Mahsulot (ish va xizmat) lar hisobining mazmuni, baholanishi
va uning vazifalari ............................................................................................... 258 
10.2. Mahsulotni yuklab jo‘natish va sotish jarayonini hujjatlarda rasmiylashtirish 
.............................................................................................................................. 261 
10.3. Ishlab chiqarilgan mahsulotlar va ularni sotishning sintetik xamda analitik 
hisobi ................................................................................................................... 263 
10.4. Sotish bilan bog‘liq xarajatlar hisobi ......................................................... 272
11-
Mavzu
. KAPITAL, FONDLAR VA MOLIYAVIY NATIJALAR
HISOBI ……………..........................................……..………..……............... . 276
11.1. Ustav kapitalining shakllanishi va ularning hisobini tashkil qilish ............ 276 

---

387 
11.2. Qo‘shilgan va zaxira kapitallarini hisobga olish ....................................... 281 
11.3. Maqsadli tushumlar, subsidiya va grantlar hisobni yuritish ....................... 285 
11.4. Moliyaviy natijalarning shakllanishi va ularni hisobga olish faoliyatdan 
olinadigan foyda (zarar)ni hisobga olish ............................................................. 289 
11.5. Mahsulot (ish, xizmat)larni sotishdan olingan yalpi
foyda(zarar)larni hisobga olish ....................................................................... 291 
11.6. Asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar, moliyaviy faoliyatdan 
olinadigan foyda (zarar), favqulodda foyda va zararlarni hisobga olish ............. 295 
11.7. Foydaning ishlatilishi, yakuniy moliyaviy natija va taqsimlanmagan foyda 
(qoplanmagan zarar)ni hisobga olish ................................................................... 306 
12-
Mavzu
. SOLIQLAR VA BOSHQA MAJBURIY TO‘LOVLAR
HISOBI ……………………………………………………………………...…. 311 
12.1. Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar turlari hamda hisobga olish
vazifalari ...............................................................................................................311 
12.2. Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni hisobga olish .............................. 315 
a) bevosita va bilvosita soliqlar hisobi ..................................................... 315 
b) mol-mulk va resurs soliqlar hisobi ....................................................... 324 
v) kichik biznes sub’ektlari tomonidan to‘lanadigan soliqlar va majburiy 
to‘lovlar hisobi ..................................................................................................... 326 
13-
Mavzu
. MOLIYAVIY HISOBOT ............................................................... 330 
13.1. Moliyaviy hisobotning mazmuni, mohiyati va tarkibi ............................. 330 
13.2. Buxgalteriya balansining tuzilishi va unga asosan korxonalar sifat 
ko‘rsatkichining tahlili ......................................................................................... 334 
13.3. Asosiy vositalar harakati to‘g‘risidagi hisobotni tuzish ........................... 337 
13.4. Pul oqimi to‘g‘risidagi hisobotni tuzish va uni to‘ldirish ……….............. 338 
13.5. Xususiy kapital to‘g‘risidagi hisobotni tuzish ........................................... 344 
14-
Mavzu
. BOSHQARUV HISOBINI TASHKIL ETISH .............................. 347 
14.1. Boshqaruv hisobining predmeti va usullari ............................................... 347 

---

388 
14.2. Boshqaruv hisobini tashkil qilishning avtonom va
integrallashgan usullari ............................................................................... 350 
14.3. Boshqaruv va moliyaviy hisoblarining schyotlarida xo‘jalik muomalalarini 
qayd qilish ........................................................................................................... 354 
14.4. Xarajatlarni hisobga olish va mahsulotning tannarxini kalkulatsiya
qilish tizimini turkumlash ..................................................................................... 361 
15-
Mavzu
. BUDJETLASHTIRISH VA XARAJATLARNI NAZORAT
QILISH . ............................................................................................................. 364 
15.1. Byudjetlashtirish va uning texnologiya jarayonlari hamda ishlab chiqarishni 
tashkil qilishda tutgan o‘rni. ................................................................................ 364 
15.2. Korxonalarning bosh byudjeti, uning tarkibi va tuzilish tartibi …………. 365 
15.3. Moslashuvchan va statik byudjet. Javobgarlik markazlari
va xarajatlarning kelib chiqish joylarini nazorat qilish. .............................. 367 
IZOHLI ATAMALAR ........................................................................................ 369 
ADABIYOTLAR RO‘YXATI .......................................................................... 378