Tafakkur ziyosi



Yüklə 4,15 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə92/216
tarix12.10.2023
ölçüsü4,15 Mb.
#154270
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   216
2021 4-son

 
ilmiy-uslubiy jurnali 2021/4-son
94 
aqliy-hissiy bilish o‘rtasida joylashgan. 
Hissiy bilish to‘liq bilish emas, beqarordir. 
Kattalashadigan va kichrayadigan ashyolar 
yolg‘on, soxta bilim hosil qiladi. Haqiqiy 
idrok Haq birligiga singib ketgan. Haqiqiy 
bilish shuki, o‘z holida qoyim va g‘olibdir. 
Buni anglash uchun bilishning “takroriy”, 
“tasdiqiy” va “tahqiqiy” xossalarini bilish 
lozim. 
Haqiqatga olib boruvchi bilishning 
“takroriy” xossasi sifatiy va miqdoriy bilish 
bo‘lib, so‘z va fikr orqali ifodalanadi. Bunda 
inson narsa-hodisalar mohiyatini tafakkur 
orqali biladi: “rasmiy” ma’rifat xuddi yozgi 
yomg‘irga o‘xshaydi, na bemorga shifo 
beradi, na chanqoqni qondiradi, ya’ni rasmiy 
bilim, quruq yodlash, qalbga muhrlanmagan 
bilim, tafakkursiz ibodat ilohiy haqiqatga 
olib bormaydi. Inson o‘sish (aql)ning 
real dinamikasini yo‘qotmagunicha turli 
mantiqiy asoslar to‘planmasi bo‘lgan 
ma’nosiz e’tiqod va marosimga amal qiladi.
Haqiqat ko‘ngil (sir) bilan amal qilish, 
ya’ni haqiqat qalb ko‘zi, “nurlanish”, ma’naviy 
tafakkur orqali topilsa, qalb asosiy bilish 
quroli bo‘ladi. Qalb birlik (ruh) va ko‘plik 
(nafs) mamlakati o‘rtasidagi chegarani 
belgilaydi. Nafs “men”lik, har qanday 
yovuzlik manbai bo‘lsa, qalb ruh va nafs 
o‘rtasidagi nur ko‘rinishidagi substansiya 
bo‘lib, “nafsi komila” holatidagi qalbga 
aylanadi. Qalb ruhning barcha tushunchalari 
va mukammalliklarini qamrab oladi. Qalb 
haqidagi bilimlar qalb bilan anglanadi. Bu 
bilimlar qidirib topilmaydi, aksincha, oliy 
dargohdan tuhfa etiladi
6

Mahmud Shabustariyning “Gulshani 
roz” sharhida keltirilishicha, irfon va 
Haqni tanish ikki yo‘l orqali muyassar 
bo‘ladi: birinchisi, asardan muassir 
(ta’sir o‘tkazuvchi)ga, fe’ldan sifatga va 
sifatlardan Zotga (Haq zotiga) istidlol qilish 
orqali. Bu yo‘l olimlarga xosdir. Ikkinchisi
ko‘ngilni poklab tafakkurni (aqlni, fikrni) 
va shuningdek, ruhni, haqdan boshqa 
barcha narsalardan ajratish orqali. Bu yo‘l 
6 Шейх Хаким Муиниддин Чишти. Суфийское целительство. – Москва-Санкт-Петербург.: Диля, 2001. 178-стр.
7 Шайх ал-Калободий. Тасаввуф сарчашмаси / Арабчадан Отақул Мавлонқул ўғли ва Мавлуда Отақул қизи таржимаси. – Т.: Ғафур Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 
2002. 112-бет.
8 Али ибн Усман аль-Джуллаби аль-Худжвири. Раскрытие скрытого за завесой для сведущих в тайнах сердец. (Кашф аль-махжуб ли арбаб аль-кулуб) / Пер. с английского 
А.Орлова. Издание первое. – М.: Единство, 2004. 12, 187-бет.
9 Шайх Саййид Абдулқодир Гийлоний. Сиррул-асрор. Мактубот / Таржимон, нашрга тайёрловчи, сўзбоши ва изоҳлар муаллифи: О. Жўрабоев. Масъул муҳ: С.Ҳасанов, 
С.Рафиддинов. – Т.: Мовароуннаҳр, 2005. 75-бет.
10 Сержило тафаккур дурдоналари. Тузувчи ва таржимон А.Жалолов. – Т.: Наврўз, 2003. 84-бет.
payg‘ambarlar, nabiylar, avliyolar va oriflarga 
xos yo‘l: “Barcha oshkoru nihon U (Alloh)
durkim, Haq ahlidan bo‘lsang, hammasini 
faqat “Bir” deb bil”.
Haqiqatning ikki darajasi bo‘lib, birinchi 
darajasi, Haqni bilish (Allohni ko‘ringan 
sifatlar orqali bilish), ikkinchi darajasi Haqni 
anglash (Allohning yagonaligini anglash)
7
dirki, unda insonning Haq taologa yaqinlik 
manzili (daraja, holi)ga kelishi, qalbining 
barcha nosozliklardan poklanishi (tanzih)
8
ro‘y beradi, orifning “hikmatli so‘zlari bilan 
o‘lik qalblarni tiriltiradi”
9
.
Haqiqatni anglashning usullaridan biri 
“hayrat” bo‘lib, Haqiqatni izlash mushkul, 
hech kim unga to‘liq erisha olmaydi, o‘z 
o‘rnida hech kim uni umuman payqamasligi 
ham mumkin emas. Ammo har bir 
inson haqiqatni anglash uchun oz bo‘lsa 
ham o‘z hissasini qo‘shadi, bu xissalar 
assotsiatsiyasi natijasida ulug‘vor manzara 
paydo bo‘ladi
10
.
Har bir narsaning ichki xususiyati 
(immanentligi) va tashqi aloqadorligi 
negizida har safar yangi va betakror 
muqobil yo‘lni tanlash mujassam. Ratsional 
turmush tarzida yashaydigan bugungi 
kun kishisi hayotining har bir jarayonini 
nazorat qilishni hamda kelajakni oldindan 
ko‘rishni istaydi. Mantiqiylik, aniqlik, 
avtomatlashtirish, oldindan rejalashtirishga 
odatlangan zamonaviy inson uchun barcha 
narsa-hodisa tushunarli va xavfdan xoli 
bo‘lib ko‘rinadi. Xavfdan holilik inson 
imkoniyatining cheklanishiga olib keladi. 
Haqiqatan ham, hamma narsani nazorat 
qiladigan, har bir tiyinini hisob-kitob 
qiladigan, oldindan kerakli choralarni ko‘rib, 
kelajakka zamin yaratib qo‘yadigan inson 
Allohning uning har bir xatti-harakatini 
kuzatib turgani va uning ertasi uchun 
qanday reja tuzib qo‘yganini bilmaydi, Inson 
haqiqatni anglashi uchun ratsional tuzilgan 
reja ish bermaydi, insonning xudbinligi, 
kibri, o‘z-o‘ziga mahliyoligi uning haqiqat 
yo‘lidan ancha tubanda ekanini ko‘rishga 
IJTIMOIY FANLAR



Yüklə 4,15 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   88   89   90   91   92   93   94   95   ...   216




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin