Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti

tabiiy va sun`iy changlarga
bo`lib o`rganiladi. Ma`lumki, changlangan 
havo muhiti insoniyatni qadim zamonlardan beri ta`qib qilib kelgan. 
Tabiiy changlar
sirasiga tabiatda 
inson ta`sirisiz hosil buladigan changlar kiritiladi. Bunday changlarga shamol va qattiq buronlar ta`sirida 
tuproqning erroziyalangan qatlamlarining uchishi, o`simlik va hayvonot olamida paydo buladigan 
changlar, vulqonlar otilishi, kosmosdan er atmosferasi ta`siriga tushib qolgan meteoritlar, kosmik 
jismlarning yonib ketishidan hosil buladigan changlar va boshqa hollarda hosil buladigan changlarni 
kiritish mumkin. 
Sun`iy changlar
: sanoat korxonalarida va qurilishlarda insonning bevosita yoki bilvosita ta`siri natijasida 
hosil buladi. Masalan, mashinasozlik sanoatida cho`yan ishlab chiqaruvchi domna va marten pechlarida 
va hamda tosh tsexlarida, issiqlik elektrostantsiyalarida yoqilgan ko`mirning ma`lum qismi kul va tutun 
sifatida atmosferaga chiqarib yuboriladi. Qurilish ishlarida er qazish, portlatish, tsement ishlab chiqarish, 
shuningdek tog’lardan ma`danlarni qazib olish va boshqa juda ko`p ishlarda ko`plab miqdorda chang 
ajraladiki, bu changlarni atrof-muhitga chiqarib yuborish tabiatga haloqatli ta`sir ko`rsatishi mumkin. 

---

Sanoatning ba`zi bir tarmoqlarida, masalan, kimyo sanoatida shunday havfli sanoat changlari ajraladiki, 
ularni tozalamasdan chiqarib yuborish fojiali holatlarni vujudga keltiradi. Kelib chiqishi buyicha organik, 
mineral va aralashma changlar mavjud. CHangning zararli ta`sirining tavsifi asosan uning kimyoviy 
tarkibiga bog’liq. 
CHangning kattaligi (ya`ni dispers tarkibi) buyicha uch guruxga bo`lib qaraladi:
a) kattaligi 10 mkm dan katga bulgan changlar 
yirik chaiglar
deb ataladi. Odatda bunday changlar o`z 
og’irligi ta`sirida erga qo`nadi; 
b) katgaligi 10 mkm dan 0,25 mkm gacha bulgan changlar. Bu changlarni