O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi jalilova s. X., G`Ayibova n. A
Yüklə 3,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
X.Shmishekning
aktcentuatsiya tiplarini diagnostika qilishga mo`ljallangan metodika. Ushbu metodika K.Leongardning xarakter aktsentuatsiyasi kontceptciyasi asosida yaratilgan. Bunda 10 ta tip ajratib ko`rsatiladi: 1.Namoyishkorona tip -boshqalarning diqqat markazida bo`lish; 2.Pedantik tip - haddan ortiq tartiblilik, qat`iyatsizlik, ehtiyotkorlik, o`zgarishlarga noqobillik; 3. Qotib qoluvchi tip (rigidlik) - kuchli barqaror affekt, emotsional kechinmalarni uzoq saqlanishi; • 4. Qo`zg`aluvchan tip – impulsivlik; • 5. Gipertim tip - doimo ko`tarinki kayfiyatning ustuvorligi; • 6. Distim tip - gipertimning aksi, hayotning achchiq, qora tomonlariga etiborlilik, passivlik; • 7. Xavotirli tip - omadsizliklardan cho`chish,kuchli xavotirlanish, tortinchoalik, o`z kuchlariga ishonmaslik; • 8. Tsiklotim tip - gipertim va distim holatlarni doimiy almashinib turishi; • 9. Ekzaltir tip - quvonchli holatlarga va qayg`uga kuchli reaktsiya ko`rsatish, haddan ortiq ta`sirchanlik; • 10. Emotiv tip - yumshoq ko`ngillilik, dilkashlik,yuqori empatiya, yig`loqilik. 106 Proyektiv texnikalar: Psixoanalizning asosiy tushunchasi ongsizlikdir. Dastavval, bu tushuncha shaxsning yashirin harakatlantiruvchi kuchi , organizmning yashirin tubidan harakat qiluvchi motiv deb qaralgan. Aql ongsizlikka nisbatan yashirin mexanizm bo`lib xizmat qiladi. Ongsizlik sohasiga kirish, undagi yasharin tendentciyalarni tushunish uchun eksperiment davomida ongni o`ziga xos topshiriqlarni hal qilishga qaratish lozim bo`lgan. Bu esa shaxsda ongsizlikni ihtiyorsiz tarzda namoyon qilish imkonini yaratgan. Aynan mana shunday topshiriqlar proyektiv metodikalarga kiritilgan. Shaxsning yetukligi darajasini belgilovchi muhim ko‘rsatkichlaridan biri – mas’uliyatdir. Shaxsning muhim xususiyati birovlarga bog‘liq bo‘lmasligi, mustaqillik va o‘z maqsadlariga erishishda insonning faolligi, bo‘layotgan voqealarga nisbatan shaxsiy javobgarlik hissining rivojlanishidir. Ushbu xususiyatni o‘rganish metodlari dastlab XX asrning 60 yillarida AQSH da ishlab chiqilgan. Nazorat lokusi nazariyasi yaratilib, uning asoschisi amerikalik olim Dj.Rotter hisoblanadi. Unga ko‘ra har bir insonda ikki turdagi mas’uliyat kuzatiladi. Bular: 1. Internal nazorat lokusi. 2. Eksternal nazorat lokusi. 107 Birinchi turdagi mas’uliyatda shaxs o‘zining hayotida ro‘y beradigan barcha hodisalarning sababchisi, mas’uli sifatida o‘zini tan oladi. Bunday kishilarda internal nazorat lokusi ustunlik qiladi. Mas’uliyatlilikning ikkinchi turida undan farqli barcha ro‘y bergan va beradigan voqea va hodisalarning sababchisi tashqi omillar, boshqa odamlar hisoblanadi. Nazorat lokusining bu turi eksternal nazorat deb ataladi. Eksternallar mas’uliyatni boshqalar zimmasiga yuklashga moyildirlar. Internallar o‘z hayotlaridagi barcha yaxshi narsalarga o‘z kuchlari bilan erishadilar va kelajakda ham o‘z maqsadlariga muvaffaqiyat bilan erishishga qobil bo‘ladilar. Biroq shu bilan birga ular barcha salbiy hodisalar javobgarligini ham o‘z bo‘ynilariga oladilar, omadsizlik, azoblanishlarda o‘zlarini ayblaydilar. Bunday kishilar o‘z ishlarini tashkil qilishda o‘z harakatlarini muhim omil deb hisoblaydilar, jamoadagi munosabatlar, lavozimda ko‘tarilish faqat o‘zlariga bog‘liq bo‘ladi. Internallar oilaviy hayotdagi voqea va hodisalarga o‘zlarini mas’ul deb biladilar, oilaviy muammolar yuzaga kelsa, bunda turmush o‘rtoqlarini emas, avvalom bor o‘zlarini aybdor his qiladilar va o‘zlarini o‘zgartirishga harakat qiladilar. Bunday odamlar o‘zlarini boshqalar bilan norasmiy munosabatlarini nazorat qilishga qobil deb biladilar, o‘zlariga nisbatan hurmat, simpatiyani, muloqot doirasini faol qura oladilar. Internal ko‘p jihatdan salomatligiga ham o‘zi mas’ul ekanligini his qiladi. Agar betob bo‘lib qolsa, o‘zini ayblaydi va davolanish ham vrachga emas, o‘ziga bog‘liq deb hisoblaydi. Shunday qilib, internal uchun faol hayotiy pozitsiya, mustaqillik, o‘ziga nisbatan mas’uliyat hissi xosdir. Eksternallar esa aksincha, ko‘pincha passiv bo‘ladilar, ular uchun pessimizm xos bo‘lib, o‘zlariga hech narsa bog‘liq emas, hamma narsa tashqi sharoitlarga bog‘liq deb hisoblaydilar. Ular o‘zlarining muvaffaqiyati, yutuq va quvonchlarining ham sababchisi omad, taqdir yoki odamlarning yordami deb biladilar. 108 “Internal” tipidagi odamlar ko‘pincha hayotda “g‘olib”, eksternallar esa “mag‘lub” bo‘lib, ularning hayotiy ssenariylari ham, o‘zlari va boshqa odamlarga bo‘lgan munosabatlari ham turlicha bo‘ladi (ssenariy – hayotiy reja). Yüklə 3,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|