2-mavzu. Sportning nazariy asoslari. Reja: 1

Nazoratning turlari va mazmuni 
Sport mashg‘uloti jarayonini ob’ektiv ravishda boshqarish uchun, sportchi funksional 
mashg‘ulotining uzoq davom yetishi davomida natijalarni holatini o‘zgarishini baholash 
(bosqichdagi holati)
Sport nazariyasida uch xil turdagi nazoratni farqlash qabul qilingan.
1.Bosqichli
2.Joriy
3.Operativ. 
Bosqichli nazoratda quyidagilarni aniqlanadi: 
1.Sportchining holatini, nisbatan uzoq vaqt mashg‘ulot ta’siri ostida o‘zgarishi: 
2.Keyingi makrosikl yoki mashg‘ulot davri uchun ishlab chiqilgan ishlamalar. 
Shunga binoan bosqichli nazorat jarayonida tayyorgarlik darajasini rivojlanishini va har xil 
tomonlarini 
baholash. 
Bunda 
tayyorgarlik 
yuzasidagi 
kamchiliklarni 
va 
kelgusida 
takomilllashtirish yo‘llari aniqlanadi. Shunga nisbatan, mashg‘ulot jarayonini individual reja 
asosida tuzilishi va alohida mashg‘ulot davri yoki butun makrosikl uchun tuziladi.
Joriy nazoratda quyidagilarni aniqlanadi 
Mikrosikllar va aloxida mashg‘ulot mashg‘ulotlar hamda ularning seriyalaridagi 
me’yorlarga sportchi organizmining reaksiyasi aniqlanadi. Natijada, aloxida mashg‘ulotlar 
mezosikllar va makrosikllar o‘rtasida dam olishadi.
Sportchi organizmining kerakli moslashuviga majmuiy sharoit yaratadi va kerakli 
yo‘nalish beradi.
1.Katta axamiyatli katta va kichik yuklamalr o‘rtasidagi nisbatni ta’minlashni sportchi
organizmini moslashishi jarayonida yordamlashuvchi. Ikkinchi tomndan - bu jarayonlarni o‘tish 
sharoiti ta’minlashdan
iboratdir.
2. Mezosikllar ichidagi "yuklamali" va "qayta tiklash" mikrosikllarini aniq tartibda 
tuzilganligi va nisbati.
3. Mikro va mezosikllarda har xil yo‘nalishdagi ishlarni (texnik, taktik, integral) optimal 
nisbati.
4. Ish qobiliyati qayta tiklash va moslashish jarayonlarida pedagogik va qo‘shimcha 
vositalari (jismoniy, psixologik, farmologik, maxsus ravishda ovqatlanish, trenirovkani 
ixtisoslashgan vosita va uslublari va x.k) bilan uzluksiz boshqarib borish.
5. Operativ nazoratda quyidagilarni aniqlanadi. Sportchi organizmini alohida mashqlarga 
beradigan reaksiyani mashg‘ulot samaradorligiga keltiradigan reaksiya ko‘rsatkichlari uchun 
qo‘llaniladigan chora - tadbirlar hisobiga vosita va uslublarning tuzilishi to‘g‘risidagi aniq 
taassurotga yega bo‘lish, ularni kerakli sifatlar va qobiliyatlarni aniq rivojlanishiga yordam 
berishi hamda mashg‘ulotdagi bir -biri bilan bog‘liqligi: mashg‘ulot yuklamasini ayrim 
parametrlariga (davom yetishi, shiddati davom yetishi va dam olish xarakteri) tezlik bilan 
korreksiya kiritish. Berilgan reaksiyani yo‘nalishiga yerishish uchun alohida mashqlar va har xil 
turdagi qo‘shimcha vositalardan foydalanish. 
Har xil sport turlarida qatnashadigan yuqori malakali sportchilarni trenirovka tizimiga 
boshqarish vazifasini, sintez muammosini kiritishni ko‘rsatadi. Muammoni murakkabligi 
shundan iboratki, adabiyotlarni o‘rganishda, sport mashg‘uloti natijalarini ko‘rsatuvchi, analiz 
yondashishni bayon qilgan manbalarga taqalamiz.

---

Bunday yondashuvlar sport mashg‘ulotida katta ma’lumotlar bo‘lishiga qaramasdan, 
bog‘liqlari aloxida ko‘rsatilgan, o‘z - o‘zicha ish bajaradi, aniq tizimni tashkil qilmaydi. Shu 
sababli hozirgi kunda tizimli yondashish uslubiga o‘tish zarur.