Investitsiya loyihalari tahlili

1.2. M akroiqtisod va investitsiyalar aloqadorligi
M akroiqtisod investitsiyalam i jalb etish uchun eng a w a lo m uhit 
yaratadi 
va investitsiya jarayonini 
ra g ’batlantiradi. 
M akroiqtisodiy 
nazariyada investitsiyalar - I, uy x o ’jaliklarining iste’mol xarajatlari - С , 
hukum at xarajatlari - G ham da so f eksport xarajatlari - Xn bilan birga jam i 
xarajatlam i (jami talab) tashkil etadi yoki uning bir qismi deb qaraladi. 
Y A ’ni:
Y aM M = C + I + G + Xn
Investitsiya m ablag’larining asosiy m anbai b o ’lib yopiq iqtisodiyot 
sharoitida m am lakatdagi uy xo ’jaliklari ja m g ’armalari - Sp hamda 
hukum at ja m g ’arm alari -Sg hisoblanadi.
S = Sp + Sg
Ochiq iqtisodiyot sharoitida bunga xorijga chiqariladigan m amlakat 
ichki ja m g ’arm alari bilan xorijdan investitsiyalar va kreditlar k o ’rinishida 
kirib keladigan ja m g ’arm alar o ’rtasidagi farq -Sxn ham q o ’shiladi:
S =Sp+ Sg+ Sxn
Investitsiyalar hajmidagi u yoki bu m anba ulushi m am lakatning 
iqtisodiy rivojlanish darajasiga, m am lakatdagi darom adlar darajasiga, 
ijtim oiy tuzilm aga, am alga oshirilayotgan iqtisodiy vazifalar, iqtisodiy 
siyosat strategiyasiga bog’liq.
M a’lumki, 
m illiy 
iqtisodiyotda 
yaratilgan 
yalpi 
daromad

---

(Y A M M )ning bir qismi turli shakllarda iste’mol qilinadi, bir qismi esa 
yuqorida ko ’rsatilgan shakllarda ja m g ’ariladi. M illiy iqtisodiyotga qilingan 
jam i investitsiya xarajatlari bilan yalpi ja m g ’arm alar o ’rtasida tenglikka 
erishish, y a ’ni I=S ayniyatning ta ’m inlanishi m akroiqtisodiy m uvozanatga 
erishishning m uhim shartlaridan biridir.
Bu ayniyatga o ’z-o ’zidan erishilm aydi, chunki uy x o ’jaliklari nafaqat 
sarm oya sifatida foydalanish m aqsadida, balki kutilm agan xarajatlar , 
qim m atroq buyum lar xarid qilish uchun ham m ablag’ ja m g ’aradilar. 
Y A ’ni ja m g ’arm alarning bir qismi investitsiyalarga kelib q o ’shilmaydi. 
B unday vaziyatda hukum at investitsiya xarajatlarining bir qism ini o ’z 
zim m asiga olishi yoki xorijiy investitsiyalam i ja lb qilish orqali yuqoridagi 
ayniyatni ta ’m inlashi, bu uchun esa m am lakatda qulay investitsiya 
m uhitini yaratishi lozim. Sam arali byudjet-soliq, pul-kredit, valyuta va 
tashqi savdo siyosati, investorlarga yaratilgan kafolatlar va im tiyozlar 
ham da m akroiqtisodiy barqarorlik bu m uhitni belgilovchi shartlardir. 
A yniqsa inflyatsiya su r’atlarining yuqori b o ’lishi jam iyatda inflyatsion 
psixoz holatini yuzaga keltirib, iste’m olga cheklangan m oyillikning 
ortishiga, 
ja m g ’arm alar 
va 
oxir-oqibat 
investitsiyalar 
hajm ining 
pasayishiga olib keladi.
Investitsiyalar hajmini belgilovchi asosiy om illar foiz stavkasi va 
kutilayotgan o ’rtacha foyda m e ’yori hisoblanadi. Iqtisodiyotga qilinadigan 
investitsiyalar hajm i foiz stavkasiga teskari proportsional kattalik 
hisoblanadi.
G rafik 1.2.1.
Investitsiyaga talab

---

Investitsiyaga talab funktsiyasi quyidagi k o ’rinishga ega:
Italab 
= E - dR + nY
Bu erda: Itaiab- iqtisodiyotda investitsiyalarga talab hajmi;
E - foiz stavkasi nolga teng b o ’lgandagi investitsiyalarga m aksim al 
talab hajmi;
d - foiz stavkasi o ’zgarishiga investitsiyalar hajmi o ’zgarishi 
bog’liqligini k o ’rsatuvchi em pirik koeffitsient;
R - bank foiz stavkasi;
n - investitsiyalashga cheklangan moyillik;
Y - jam i daromad (yalpi m illiy m ahsulot);
Investitsiyalashga cheklangan m oyillik investitsiya xarajatlaridagi 
o ’zgarish m iqdorining (Д1) jam i darom adlar o ’zgarishidagi(AY) ulushini 
k o ’rsatadi.
п=Д I / AY
K eltirilgan form ula va grafikdan k o ’rinib turibdiki, foiz stavkasi 
nolga teng b o ’lganda ham investitsiyalar hajmi m a’lum m iqdor bilan 
chegaralanar 
ekan. 
CHunki 
m am lakatdagi 
daromad 
darajasi 
cheklanganligi,boshqa resurslam ing m iqdori va sifati, m am lakatdagi 
qurilish industriyasi, ishlab chiqarish infratuzilm asining rivojlanish 
darajalari cheksiz hajm dagi investitsiyalam i o ’zlashtirish im koniyatini 
bermaydi.
Kapital egalari foiz stavkasidan yuqori yoki hech b o ’lm aganda unga 
teng b o ’lgan so f foyda m e’yorini ta ’minlagan loyihalargagina sarm oya 
q o ’yadilar. Bundan xulosa shuki, hukum at foiz stavkalarini tushirishga 
erishsa yoki kutilayotgan so f foyda m e’yorining oshishi uchun shart- 
sharoit yaratsa, iqisodiyotga qilingan investitsiyalar m iqdori orta boradi.