2-Modul: Qatti q jismlarda atomlararo bog’lanishlar va ularning turlari

Molekulalararo 
va 
ichki 
molekulalyar 
ta'sir
. 
Vodorod 
bog'lanish.
Yuqorida ko'rib o'tilgan ion, kovalent, metall, donor–akseptor kabi 
bog'lanishlar kimyoviy bog'lanishning asosiy turi hisoblanadi. Atom va 
molekulalar orasida bu xil bog'lanishlardan tashqari yana ikkinchi darajali 
bog'lanish xili–vodorod bog'lanish hamda molekulalar aro tortishish kuchlari 
(Vander–Vals kuchlari) ham mavjud. Oriyentasion, dispersion va induksion 
kuchlar ham shular jumlasiga kiradi. Vodorod bog'lanish–kimyoviy bog'lanishning 
o'ziga xos turidir. U molekulalararo va ichki molekulyar bo'lishi mumkin. 
Molekulalararo vodorod bog'lanish tarkibiga vodorod hamda kuchli 
elektromanfiy element – ftor, kislorod, azot, xlor va oltingugurt atomlari kiradigan 
molekulalar orasida vujudga keladi. Bunday molekulalarda umumiy elektron juft 

---

vodorod atomidan elektromanfiy element atomi tomoniga siljigan bo'ladi. Bunda 
musbat vodorod ioni kichiq bo'lganligi uchun boshqa atom yoki ionning 
bo'linmagan elektron jufti bilan o'zaro ta'sirlanib kuchsizroq bog'ni hosil qiladi. Bu 
bog'lanish 
vodorod bog'lanish 
deyiladi. 
Masalan: Donor-akseptor boglanish ikki xil molekula orasida xam yuzaga chiqishi 
mumkin. Masalan, 
H
3
N: + BF
3
---------> H
3
N:BF
3 
Bu yerda NH
3
elektron juftli donor bo’lib, BF
3
bu elektron juft uchun akseptordir. 
CO molekulasida xam ichki donor-akseptor boglanish mavjuddir. Bunda uglerod 
akseptor, kislorod donor vazifasini utaydi. 
Odatda vodorod bog’lanish nuqtalar bilan belgilanadi va bu bilan uning 
kovalent bog’lanishdan ancha kuchsizroqligi ko’rsatiladi. Shunga qaramay, 
molekulalarning assosilanishi ana shu bog’lanish tufayli vujudga keladi. 
Lekin bu bog’lanishning energiyasi unchalik katta emas. Masalan: kimyoviy 
bog’lanishlarning asosiy turlarini bog’lanish mustahkamligi 84–1042 kj

mol 
bo’lsa, vodorod bog’lanishniki 21–42 kj

mol.