‘z b e k I s t n r e s p u b L ik a s I oliy va ‘rta m a X s u s ta’l im vazirligi

sh.k. laming sozligini
tekshirish.
K o'rikdan o ‘tkazish paytida ishga tushirish 
apparaturalarining
ishchi kontaktlari va yoy so‘ndiruvchi qurilmalari, qo ‘zg‘aluvchan 
kontaktlarning egiluvchan tutashmalari, avtomatni uzish toklari 
qo‘yilmalarini n o m in al tokka mosligi, magnit o ‘tkazgichda qisqa 
tutashgan o ‘r a m n in g mavjudligi h am da ichida ishga tushirish 
apparatlari joylashgan him oya qoplamalarining holatiga e ’tibor 
qaratiladi. Zichlik buzilgan holatda apparatning ichiga chang yoki 
loy kirib qolishi m u m k in . Bu, o ‘z navbatida, kontakt sirtlar qar- 
shiligining oshishiga va ularning qizishiga olib kelib, izolatsiya­
ning holatini yom onlashtiradi va uning eskirishi, teshilishi va ava- 
riyaga olib kelishi m um kin.
Davriy tarzda relelarning to ‘g ‘ri ishlashi va avtomatlarni issiqlik 
va elektr m agnit ajratkichlardan uzilishi tekshirib turiladi.
K ontaktorlar 2—3 oyda kamida bir marta ko‘rikdan o'tkazilib, 
tozalanadi va ulardagi k am chiliklar bartaraf etiladi. K o ‘rikni 
boshlashdan avval kuchlanish o ‘chiriladi, uning kirishda va yor­
damchi kontaktlarda paydo b o ‘lmasligi uchun choralar ko'riladi. 
Ko‘rik paytida izolatsion sirtlarning tozaligi tekshirilib, ular quruq 
salfetka bilan artiladi. K ontakt sirtlar doimo toza va yaxshilab 
m ahkam langan boMishi shart. Buning uchun tutashmalar p o ia t 
cho‘tka bilan tozalanib, eritkich bilan hoMlangan salfetka bilan 
artiladi, texnik vazelin bilan moylanadi va vintlar qattiq tortiladi.
Kontaktlarning bosim kuchlari zavod m a’lumotlariga mos kelishi 
shart, ch unki zaif bosim qizish haroratining ortishi, kontaktlar 
yemirilishining tezlashishiga olib kelsa, ortiqcha bosim titrash va 
gudoklanishning ortishiga olib keladi.
129

---

Kontaktlarning boshlang‘ich qalinligi 70 
%
ga yemirilganda 
ular yangisiga almashtiriladi, tekis yem irilish so d ir boMganda esa 
ularning o ‘rinlari almashtiriladi.
Avtomatik uzgichlar toza holda saqlanishi va b ir yilda kamida 
bir marta yoki har bir 2000 m arta ulag an id an soMig h a m d a har 
bir uzganidan so‘ng ko‘rikdan o ‘tkazilishi lozim .
Avtomatning qopqog‘ini yechishdan avval kirish va yordamchi 
kontaktlarda kuchlanishning paydo boMishi m u m k in lig in i bartaraf 
etish lozim. Uzgichning ichki tomonidagi kuyik eritkich bilan hoMlan- 
gan salfetka bilan olib tashlanadi, sharnirlar m o y la n a d i, vintlam ing 
tortilishi, prujinaning butunligi va kontaktlarning holati tekshiriladi.
Elektromagnit kommutatsion apparatlarni k o ‘rik d a n oMkazishda 
kontakt tizimining holatiga alohida e ’tibor qaratiladi. Payvandlangan 
kum ush plastina yoki k u m u sh q o t i s h m a l a r i d a n ta y y o r la n g a n
qobiqqa ega boMgan kontaktlarni mis k o n ta k tla r b ilan alm ashtirish 
mumkin emas. Shu sababli bunday yemirilgan k o n tak tlarn in g o ‘rniga 
yangisi qo ‘yiladi. Kontaktlar tozalangan va a lm a sh tirilg a n id a n so‘ng 
ularning bosimi ulangan holatida d in a m o m e tr y o rd a m id a oMchanadi. 
Bunda qo‘zg‘aluvchan va q o ‘zg‘almas k o n ta k tla r orasiga q o g ‘oz 
boMagi tiqiladi. Yakuniy bosim d in a m o m e tr b o ‘y ic h a q o g ‘ozni qoM 
bilan erkin sug‘urib olish m um kin boMgan v a ziy a td a an iq la n ad i.
Kontaktorning boshlangMch tegish nuqtasida p ru jin a to m o n id a n
hosil qilinuvchi boshlangMch bosim g ‘alta k n in g u zilgan holatida 
oMchanadi. U ham xuddi yakuniy bosimni aniqlash singari aniqlanadi.
Kontaktlarning bosim kuchlari k o n ta k t p ru jin a la rin i tarang- 
lash yoki zaiflashtirish orqali rostlanadi. B u n d a y ro stla sh d a pru- 
jinani o ‘ramlar o ‘rtasida oraliq qilm aydigan d a ra jag a olib borish 
mumkin emas. Rostlash orqali talab etiluvchi b o s im n i t a ’minlash 
mumkin boMmagan hollarda prujina alm ashtiriladi.
0 ‘zak yakorga zich yotishi shart. Aks holda m o s to v u sh eshitilib, 
ulovchi g‘altak o ‘ta darajada qiziy boshlaydi. Zarurat boMganda o ‘zak va 
yakoming tegib turuvchi sirtlari tekislanadi. B unda tegib turish zichligi 
kontaktlar orasiga birgalikda qatlangan nusxa olish va papiros qo g ‘ozini 
qo‘yib, ularni qoMda tutashtirish orqali aniqlanadi. A g ar q o g ‘ozda 
hosil bo‘lgan iz steijen ko‘ndalang kesim yuzasining 70 % d a n kam 
boMmagan qismini tashkil etsa, tegish zichligi qoniqarli hisoblanadi.
Qisqa tutashgan o ‘ram s h ik a s tla n g a n h o l a t d a u yangisiga 
almashtiriladi. Bunda o ‘ram ning uzunligi, k e sim yuzasi va m a- 
terialining o ‘zgarishi m um kin em as. C h u n k i b u k o n t a k t o r gu- 
doklanishining ortishiga va o ‘ram ning oMa qizishiga olib keladi.
130

---

G ‘altaklarning ishdan chiqishiga (uzilish, o ‘ramlararo tutashuv) 
asosan mexanik ta ’sirlar, issiqlik va elektr yuklamalari (ular chiqishlar- 
ning uzilish va chulg‘am o ‘tkazgichining shikastlanishiga olib keladi), 
shuningdek, elektrik o 'tk in c h i jarayonlar, uzoq vaqt davomida 
normalga nisbatan katta tokning oqishi (bu izolatsiyaning teshilishi 
va chulg‘amda qisqa tutashgan o ‘ramlaming hosil bo‘lishiga olib keladi) 
sabab b o ‘Iadi. G ‘altakda uzilish yoki o ‘ramlararo qisqa tutashuv 
aniqlanganda u o ‘rnatilishidan oldin butunligi va qisqa tutashgan 
o‘ramIar yo‘qligiga tekshirib ko‘riluvchi yangi g‘altakka almashtiriladi.
A pparatlarning zichlashtiruvchi detallari ko‘zdan keehiriladi, 
ularning shikastlanganlari yangisiga almashtiriladi. Magnitli ishga 
tushirgichni q o ‘lda ulanib, harakatlanuvchi tizimning erkin yuri- 
shiga, harakatlanuvchan va harakatlanmaydigan kontaktlar o ‘rtasida 
kontakt bogManish borligiga, kontakt tizimida qiyshiqliklar yo‘q- 
ligiga kontakt prujinalarning sozligiga ishonch hosil qilinadi, bikirlik 
xususiyatini y o 'q o tg an yoki shikastlangan prujina almashtiriladi.
Avtomatik uzgich bir necha bor q o ‘lda ulanib, uziladi. Uzgich­
ning ulash yoki uzish tezligi uning dastasi yoki tugmasining tez- 
ligiga bogMiq b o ‘lmasligi lozim. Sharnirli mexanizmlar asboblar 
uchun m o ‘ljallangan m oy bilan moylanadi.
0 ‘rnatiluvchi avtom atlar ular tom onidan qisqa tutashuv tokini 
har bir uzilganidan so‘ng q opqog‘ini olgan holda navbatdan tashqari 
ko‘rikdan o ‘tkaziladi. Maksimal ajratkichning qopqog‘ini zarurat- 
siz ochish shart emas. Ajratkichga rostlovchi vintlami qayta o ‘rnatish, 
bimetall elem entlarni qirqish yoki egish va sh.k.lami amalga oshirish 
mumkin emas. Odatdagi sharoitlarda uzgichni qopqog'ini ochish 
orqali ko‘rikdan o ‘tkazish har olti oyda 1 marta amalga oshiriladi.
Magnitli ishga tushirgich, avtomatik uzgich, paketli uzgich, 
uzib-ulagichlar va rubilniklarning izolatsiyalarini tekshirishda av­
valo ularda singan va yorilgan joylarning yo ‘q!igiga ishonch hosil 
qilinadi. Rubilniklarda yonish yoki izolatsion panellarni yoy bilan 
qoplanganlik izlari shliflovchi teri bilan tozalanadi va bakelit lok 
yoki Б Ф -2 yelimi qatlam i bilan yopiladi.
Taqsimlovchi q urilm a elektr uskunalarining izolatsiyasi qar­
shiligi m e g o m m e tr y ordam ida (9.1-rasm) belgilangan m uddat- 
larda, d efek tlar a n iq la n g a n holatlarda esa navbatdan tashqari 
oMchanadi. 0 ‘lchashlar ikkita q o ‘shni saqlagichlar bilan ajratilgan 
seksiyalar yoki uchastkalar b o ‘yicha; eruvchan quymasi olib q o ‘- 
yilgan oxirgi saqlagichdan keyin; faza va yer orasida (9. 1