Dərslik rəHBƏRLİk azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24 saylı

Dəri immunitet orqanı kimi
Hazırda dəriyə böyük immunitet orqan kimi baxılmasına imkan verən kifayət qə-
dər əsaslı məlumatlar vardır. Dəri immun sistemin yüksək mütəşəkkil periferik orqandır 
və immunkompetent hüceyrələrə zəruri olan tərkibə malikdir: epiteliositlər, epidermal 
makrofaqlar, limfositlər, histiositlər, toxuma bazofilləri, Thy-1 müsbət hüceyrələri. Bu, 
dəriyə, orqanizm üçün mühüm olan bir sıra fizioloji funksiyaları: antigen materialın 
müəyyən və xaric edilməsini, 
T-limfositlərdə inkişaf etməmiş timusdankənar differensiasiyanı, şiş hüceyrələrinə 
immunloji nəzarəti yerinə yetirməyə imkan verir. Beləliklə, dəri eyni zamanda immun-
genezin mərkəzi və periferik orqanıdır.
Epidermis və dermoepidermal birləşdirici zona immunloji reaksiyalarda aktiv iştirak-
çıdır. Keratinositlər, və melanositlər, eləcə də müxtəlif dəri bullyoz reaksiyalarında işti-
rak edən lamina lucidum və lamina basalis kimi immunloji strukturlar daxil edilməklə, 
dəri immunloji zəruri olan əsas hüceyrələrdən ibarətdir. Çox güman ki, epidermisdə ən 
zəruri hüceyrə, ümumi epidermal hüceyrələrin 2-5%-ni təşkil edən Langerhans hücey-
rələridir. Makrofaq T-hüceyrələri, T-B limfositləri, GVH (sahibinə qarşı transplantat) 
tipli reaksiyalar, eləcə də transplantatın ayrılması da daxil edilməklə, Langerhans hücey-

---

27
rələri bir sıra immunloji reaksiyalarda müəyyən rol oynayır. T-limfositlərə antigenləri 
təqdim edən və onları müəyyən edən Langerhans hüceyrələri Ia-antigenlərini (gene-
tik-assosiasiyalı immun reaksiyalı antigenlər, II sinif antigenlər) sintez edir. İmmunolo-
ji reaksiyalar zamanı Langerhans hüceyrələrinin hasil etdiyi limfokinlər onun gedişini 
gücləndirir və artırır, həmçinin müşayiət edici iltihabi reaksiyalara təsir edir.
Keratinositlər, GVH- tipli reaksiyalarda, göbələkvari mikoz, allergik kontakt derma-
titi, qırmızı yastı dəmrov, tuberkuloid tipli cüzam zamanı Ia-antigenlərinin səthinə təsir 
etməklə immunloji reaksiyalarda mühüm rol oynayır. Belə hallarda keratosinlər lim-
fokin, xüsusən T-limfositlərin mitogen- və antigen induktiv aktivasiyasını tamamlayan 
makrofaqların (Langerhans hüceyrələri) ikinci siqnalı təmin edən interleykin-1 hasil 
edir. Bundan başqa epidermal hüceyrələr dərinin iltihabi reaksiyalarında iştirak edən 
prostaqlandin E2 və leykotriyenlər kimi başqa sitokinlər də hasil edirlər. Keratinosit-
lər – epidermisin heceyrələrarası antigenlərinə və epitelinin mikoz membranına doğru
dövr edən antitellərin epidermadaxili akantolitik qovuq əmələ gətirdiyi pemfiqus qruplu 
xəstəliklərdə immunloji hədəfdir.
Müxtəlif iltihabi xəstəliklər bullyoz reaksiyalarla xarakterizə olunur, hansı ki, IgA
və IgM daxil olmaqla, birləşdirici dermal zona boyunca əlavə yığılan immunreagentlər 
vasitəsi ilə baş verir. Qovuqlu törəmələrin anatomik yerləşməsi bu immunreagentlərin 
yığılma mövqeyinə görə korrelyasiya edilir. Bəzi xəstəliklər zamanı antigenlər təcrid 
olunmuş və qismən xarakterizə olunmuşdur. Mikroskopik və struktur səviyyəyədə im-
munflüoressent metodikadan istifadə edilməklə bullyoz vəziyyətin daha dəqiq diaqnos-
tikasına kömək edir. 
Bir halda ki, dəri vahid immun sistemin mühüm hissəsidir, o çox vaxt birincili və 
ikincili immunçatışmamazlıq hallarında zədələnir. Eyni zamanda dərinin immunloji 
strukturu bəzi patoloji prosesləri sərbəst yerinə yetirərək müşahidə edici xarakter daşıyır. 
İlk olaraq müxtəlif kontakt hiperhəssaslıq təzahürləri, fotodermatozlar, həmçinin dərinin 
limfoproliferativ prosesləri bunlara aiddir. Dərinin nəzərə çarpan antigen stimulyasiyası 
baryer orqan kimi, digər ekzogen və endogen faktorları dərinin immun sisteminin bir 
çox hissələrində nasazlıq əmələ gətirə bilir, bu da müxtəlif immunpatoloji təzahürlərə 
gətirib çıxarır. Bir sıra müxtəlif dermatozlarda müşahidə olunan immunpatoloji reaksi-
yaların bütün tipləri dəridə realizə oluna bilər. Bu patoloji prosesləri izah etmək üçün 
sağlam dərinin immunloji funksiyasını bilmək zəruridir.