Dərslik rəHBƏRLİk azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24 saylı

B. Derma və hipodermada ümumi patoloji proseslər
I. Birləşdirici toxuma liflərinin patoloji dəyişiklikləri:
1. Kollagen liflərin:
a. hiperproduksiya (skleroz);
b. hipoproduksiya və ya onun dağılmasının güclənməsi (kollagenoliz).
2. Elastik liflərin: elastoliz, elastoz.
II. Dərinin birləşdirici toxumasının əsas maddəsinin patoloji dəyişikliyi:
1. Dərinin birləşdirici toxuma distrofiyaları-disproteinozlar:
a. mukoid şişkinləşmə;
b. fibrinoid şişkinləşmə;
c. hialinoz;
d. amiloidoz.
2. Lipid mübadiləsinin pozulması.
3. Karbohidrat mübadiləsinin pozulması.
III. Qarışıq distrofiyalar (dərinin həm birləşdirici toxumasına, həm də epidermal 
strukturasına
təsir göstərən metabolizmin pozulması):
1. Xromoproteidlər mübadiləsinin pozulması:
a. hemoqlobin;
b. proteinogen;
c. lipidogen.
2. Mineral mübadiləsinin pozulması.
3. Tük follikullarının patologiyaları.
IV. Dərinin iltihabı:
1. Dərinin qeyri-immun iltihabı:
- seroz; 
- irinli;
- 
produktiv.
2. Dərinin immun iltihabı:
- allergik;
- 
qranulematoz;
- 
ekzematoz.
V. Nekroz.
VI. Dərinin şişləri.

---

31
EPİDERMİSDƏ ÜMUMİ PATOLOJİ PROSESLƏR
Hüceyrə kinetikasının pozulması
Epidermisdə hüceyrə kinetikasının pozulması dəridəki bir sıra patoloji proseslərin 
əmələ gəlməsinə səbəb olur. Epidermisdə toxuma homeostazı beş əsas proses hesabına 
qalır: keratinositlərin mitotik aktivliyi, onların vertikal istiqamətdə differensiasiya və 
miqrasiyası, keratinositlərin apoptozu və korneositlərin eksfoliasiyası. Göstərilən pro-
seslərin normal nisbətinin pozulması epidermisin və epidermisin homeostazının pozul-
masına gətirib çıxarır. Epidermis toxuma sistemi kimi homeostazın pozulmasına dəqiq 
və tez reaksiya verir, həm də yuxarıda göstərilən mexanizmləri bərpa prosesinə cəlb 
edilir. Bunun yaxşı nümunəsi, məsələn, zədə nəticəsində epidermisin bütövlüyünün 
pozulmasıdır. Ətraf mühitin mənfi faktorlarının dəriyə uzunmüddətli təsiri nəticəsində 
epidermisdə toxuma homeostazasının davamlı pozulması baş verir. Onun kompensasi-
yası üçün toxuma sisteminin daha yüksək fəaliyyət səviyyəsinə keçməsi zərurət yaranır. 
Bu zaman epidermisdə baş verən dəyişikliklər adaptiv xarakter daşıyır, bununla belə,
F.Z.Meyersonun (1981) fikrincə, istənilən adaptasiyanın əhəmiyyəti var və özündə pa-
tologiya elementləri daşıyır, təsirin intensivliyi artdıqda onun da artması mümkündür. 
Bu hadisəni dəriyə mexaniki faktorların təsir etməsi misalında nəzərdən keçirmək olar. 
Əgər bu faktor uzun müddət ərzində təsir edirsə, epidermisin və bütünlükdə dərinin 
nəzərə çarpan zədələnməsini yaratmırsa, onda epidermisin mexaniki qıcıqlandırmaya 
cavab reaksiyası olaraq keratinositlərin mitotik aktivliyi artır (göründüyü kimi, bu, Q1 
və ya Q2- epidermal heylonların hasilatının və Q1 və ya Q2 - mitotik aktivliyinin 
azalması nəticəsində baş verir), differensiasiya və miqrasiya qabiliyyəti güclənir. Eyni 
zamanda hüceyrələrin apoptozu təzyiqə məruz qalır. Nəticədə hüceyrə materialı işlənilir. 
Səthdə korneositlərin eksfoliasiyası əhmiyyətli dəyişikliklərə uğramır. Hüceyrələrin 
hiperhasilatı və differensiasiyasının güclənməsi nəticəsində, tikanlı, dənəli və xüsusən 
buynuz təbəqəsi hesabına epidermal təbəqə və ya plast kəskin qalınlaşır. Döyənək əmələ 
gəlir. Epidermisin, xüsusilə tikanlı təbəqənin hesabına qalınlığının artması akantoz ad-
lanır. Bu halda, söhbət adaptiv proliferativ akantozdan gedir. Analoji proseslər ətraf mü-
hitin digər mənfi faktorlarının da (ultrabənövşəyi şüalanma, kimyəvi maddələr, soyuq və 
s.) dəriyə təsiri zamanı baş verir.Histolojiolaraq, yuxarıda göstərilən təbəqələr hesabına 
epidermisin qalınlığının artması, bəzən dermada da qeyd olunur. Nadir hallarda derma-
nın məməcikli təbəqəsində damarların zəif iltihabi reaksiyası formalaşa bilər.
Dəriyə zərərli faktorların təsiri kəsildikdə funksiyaların struktur təminatının qənaət-
cillik prinsipi realizə olunmağa başlayır, minimum hüceyrə materialı zamanı funksiya-
nın optimal yerinə yetirilməsi mexanizmi meydana gəlir. Epidermisdə əks proseslər baş 
verir: keratinositlərin mitotik aktivliyi, onların miqrasiyası və differensiasiya prosesləri 
azalır, apoptoz və eksfoliasiyası isə güclənə bilər. Yenidən əks təsir zamanı dövrünü tək-
rar etmək üçün epidermis sistem kimi tədricən ilkin vəziyyətinə qayıdır. Bir daha qeyd 
etmək lazımdır ki, bütün bu proseslər adaptiv çərçivəyə yerləşdirilir, lakin müalicə tələb 
edən patoloji vəziyyətlərə də keçə bilər. 
Əks vəziyyət dəriyə keratinositlərin mitotik aktivliyinə, onların vertikal istiqamətdə 
differensiasiya və miqrasiyasına təzyiq edən faktorların təsiri zamanı müşahidə edilir. 
Belə faktorlara ionlaşdırılmış radiasya, sitostatiklər və sitosid preparatları göstərmək 

---

32
olar. Buraya, eyni zamanda epidermisin trofikasını pozan dermanın mikrosirkulyar is-
tiqamətini aid etmək olar. Keratinositlərin mitotik aktivliyinə, differensiasiyasına təzyiq 
edən faktorlarla yanaşı bütün bu faktorlar onların apoptozunu gücləndirir. Nəticədə epi-
dermal təbəqənin qalınlığı tədricən azalır, o, kövrəkləşir, kiçik fiziki təsirdən zədələnir, 
sonda xoralaşma, eroziya, çat yaranmasına gətirib çıxarır (məsələn, rentgenoloqlarda).