O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti a. A. Karimov

 
 

---

123 
12-jadval 
Kamomad (o‘g‘irlik) yoki materiallar buzilishi sodir bo‘lganda ularni 
hisobdan chiqarish 
(aybdorlar aniqlanganda) 
T/r 
Muomalalar mazmuni 
Debet Kredit 
1 
Materiallarning haqiqiy qiymatini hisobdan chiqarish 
5910 
1000 
2 
Aybdor 
shaxslardan 
undirilishi 
lozim 
bo‘lgan 
materiallarning bozor qiymati aks ettiriladi 
4730 
5910 
3 
Aybdor shaxslardan undirilishi lozim bo‘lgan etishmayotgan 
materiallarning bozor bahosi va haqiqiy qiymati o‘rtasidagi 
farq aks ettiriladi (bozor qiymati haqiqiy qiymatidan yuqori) 
4730” 9320 
4 
Aybdor shaxslardan undirilishi lozim bo‘lgan etishmayotgan 
materiallarning bozor bahosi va haqiqiy qiymati o‘rtasidagi 
farq aks ettiriladi (bozor qiymati haqiqiy qiymatidan past) 
9430 
5910 
Kamomad (o‘g‘irlik) yoki materiallar buzilishi sodir bo‘lganda ularni 
hisobdan chiqarish 
(aybdorlar aniqlanmaganda) 
1 
Materiallarning haqiqiy qiymatini hisobdan chiqarish 
5910 
1000 
2 
Yetishmayotgan 
materiallarni 
hisobdan 
chiqarishdan 
ko‘rilgan zarar aks ettiriladi 
9430 
5910 
 
13-jadval 
Inventarlash natijalariga ko‘ra kamomadi aniqlangan asosiy vositalarni 
hisobdan chiqarish 
T/r 
Muomalalar 
mazmuni 
Debet 
Kredit 
1 
Asosiy vositalarning 
boshlang‘ich 
(tiklash) qiymatini 
hisobdan chiqarish 
9210-“Asosiy 
vositalarning chiqib 
ketishi” 
0100-“Asosiy vositalar” 

---

124 
2 
Hisoblangan 
eskirishni hisobdan 
chiqarish 
0200-“Asosiy 
vositalarning eskirishi” 
9210-“Asosiy 
vositalarning chiqib 
ketishi” 
3 
Asosiy 
vositalarni 
hisobdan 
chiqarishda 
qayta 
baholash 
saldosi 
hisobdan chiqariladi 
8510-“Mulkni qayta 
baholash bo‘yicha 
tuzatishlar” 
9210-“Asosiy 
vositalarning chiqib 
ketishi” 
4 
Kam chiqqan asosiy 
vositalar 
obyektining chiqib 
ketishidan ko‘rilgan 
zarar summasi aks 
ettiriladi
5910-“ Kamomadlar va 
qiymatliklarning 
buzilishidan yo’qotishlar” 
9210-“Asosiy 
vositalarning chiqib 
ketishi” 
5 
Daromadni 
aks 
ettirish 
(undiriladigan 
summa 
asosiy 
vositaning 
chiqib 
ketishidan ko‘rilgan 
zarar 
summasidan 
yuqori) - aybdorlar 
aniqlangan holda 
4730-“Moddiy zararni 
qoplash bo‘yicha 
xodimlarning qarzi” -
aybdor yoki moddiy 
javobgar shaxsdan 
undirilishi lozim bo‘lgan 
kam chiqqan asosiy 
vositaning bozor 
qiymatiga 
5910-“ Kamomadlar va 
qiymatliklarning 
buzilishidan yo’qotishlar” 
- kam chiqqan asosiy 
vositaning chiqib 
ketishidan ko‘rilgan zarar 
summasiga, 
9310-“Asosiy 
vositalarning chiqib 
ketishidan foyda” - aybdor 
shaxs yoki moddiy 
javobgar shaxsdan 
undirilishi lozim bo‘lgan 
kam chiqqan asosiy 
vositaning bozor qiymati 

---

125 
bilan uning chiqib 
ketishidan ko‘rilgan zarar 
summasi o‘rtasidagi 
farqqa 
6 
Zararni aks ettirish 
(kam chiqqan asosiy 
vositaning 
bozor 
qiymati 
asosiy 
vositaning 
chiqib 
ketishidan ko‘rilgan 
zarar 
summasidan 
past) - aybdorlar 
aniqlangan holda 
4730-“Moddiy zararni 
qoplash bo‘yicha 
xodimlarning qarzi” - 
aybdor yoki moddiy 
javobgar shaxsdan 
undirilishi lozim bo‘lgan 
kam chiqqan asosiy 
vositaning bozor 
qiymatiga; 
9430-“Boshqa operatsion 
xarajatlar” - aybdor yoki 
moddiy javobgar 
shaxsdan undirilishi 
lozim bo‘lgan kam 
chiqqan asosiy vositaning 
bozor qiymati bilan uning 
chiqib ketishidan 
ko‘rilgan zarar summasi 
o‘rtasidagi farqqa 
5910-“ Kamomadlar va 
qiymatliklarning 
buzilishidan yo’qotishlar” 
kam chiqqan asosiy 
vositaning chiqib 
ketishidan ko‘rilgan zarar 
summasiga 
7 
Kam chiqqan asosiy 
vositaning 
chiqib 
ketishidan ko‘rilgan 
zararni aks ettirish - 
aybdor 
shaxs 
aniqlanmagan holda 
9430-“Boshqa operatsion 
xarajatlar” 
5910-“ Kamomadlar va 
qiymatliklarning 
buzilishidan yo’qotishlar” 

---

126 
Inventarizatsiyalash xatlovlari va inventarizatsiyalash dalolatnomalari 
barcha inventarizatsiyalanadigan mol-mulkka kamida 2 nusxada tuziladi. Agar 
inventarizatsiyalash ma’lumotlari bilan buxgalteriya hisobi ma’lumotlari o‘rtasida 
nomuvofiqlik aniqlansa, komissiya solishtirma qaydnoma tuzadi. Ortiqcha va 
kamomad narsalarning summalari ushbu qaydnomada buxgalteriya hisobida 
baholanishiga muvofiq ko‘rsatiladi. 
Hisobot 
yilida 
o‘tkazilgan 
inventarizatsiyalashlar 
natijalari 
“Inventarizatsiyalashda aniqlangan natijalar qaydnomasi”da umumlashtiriladi. 
 
O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar 
1.
Xo‘jalik faoliyati asosiy ko‘rsatkichlarining qanday turlari mavjud? 
2.
Blankalarga qo‘yilgan talablar nimalardan iborat? 
3.
Buxgalteriya va arxivning o‘zaro bog‘liqligi nimada? 
4.
Inventarizatsiya buyrug‘i nima? 
5.
Inventarizatsiya kim tomonidan o‘tkaziladi? 
6.
Inventarizatsiya natijalarini takdim etish tartibi. 
7.
Inventarizatsiya natijasida aniqlangan kamomad va ortiqchalik qanday 
yopiladi? 
8.
Inventarizatsiya o‘tkazish va natijasini rasmiylashtirish qanday amalga 
oshiriladi va qaysi me’yoriy hujjat bilan tartibga solinadi? 
9.
Inventarizatsiya qanday xususiyatlariga ko‘ra turkumlanadi? 
10.
Inventarizatsiyaning boshqaruvdagi ahamiyatini qanday izohlanadi? 
11.
Inventarizatsiyaning qanday turlari mavjud? 
12.
Pul hujjatlarini rasmiylashtirishga qo‘yilgan talab nimadan iborat? 
13.
Hujjat nima? 
14.
Hujjatlar aylanish jadvalini kim rasmiylashtiradi va kim tomoidan 
tasdiqlanadi? 
15.
Hujjatlardagi rekvizitlar nimalardan iborat? 
16.
Hujjatlarni aylanishi nima? 

---

127 
17.
Hujjatlarni qabul qilishda nimalarga e’tiborni qaratish lozim? 
18.
Hujjatlarni qayta ishlash qanday amalga oshiriladi? 
19.
Hujjatlarni rasmiylashtirish qanday amalga oshiriladi? 
20.
Hujjatlarni rasmiylashtirish tartibi qaysi me’yoriy hujjatlar bilan tartibga 
solinadi? 
21.
Hujjatlarni rasmiylashtirishda nimalarga e’tiborni qaratish lozim? 
22.
Hujjatlar ro‘yxati nima maqsadda yuritiladi? 
23.
Hujjatlarning ahamiyati nimada? 
24.
Hujjatlarning qanday turlari mavjud?
25.
Hujjatning ahamiyati nimada? 

---

128