Fiziologiyasi va gigiyenasi

11. 4. 0 ‘suvchi organizmni oziqlanishi
Bolalarning yoshi qancha kichik bo'lsa, ularning to '\ imli mod- 
dalarga, ayniqsa, oqsilga bo'lgan talabi shuncha yuqori bo‘ladi. 
Bolalar va o'sm irlarning oziqlanish normasini aniqlashda ular or- 
ganizmining m o'tadil rivojlanishini hisobga olish zarur.
Oqsillarning m o ‘tadil sintezlanishi uchun bola organizmiga 
yetarli miqdorda suv va tuzlarning tushishi zarur. Odatda, yog'lar 
oqsillar sintezlanishiga biroz to'xtatib turuvchi sifatida ta'sir ko'r- 
satsa, uglevodlar, aksineha, oqsillar sintezlanishini tezlashtiradi.
Bolalar m o'tadil o'sishlari uchun oqsilli optimum zarur, lekin 
minimum emas, oqsillar vetishm aganida uglevodlarning hazmla- 
nishi buziladi. Lekin katta miqdordagi oqsil organizm uchun zarar-
li, chunki organizmning ishqor-kislotali muvozanatini buzadi va 
asidozni keltirib chiqaradi. Bolalar organizmining oqsillarini tu- 
zilishi uchun hayvonot dunyosining to 'la qimmatli oqsillari zarur. 
Bolalar iste'm ol qilayotgan uglevodlar va oqsillardan y o g'lar hosil 
bo'lishiga qaramay, ular iste'm ol qilayotgan ovqatlarning tarkibiy 
qismini y og'lar tashkil qilishi kerak.
Ortiqcha y og‘ ham organizm uchun zararli, chunki organizm- 
da asidoz holatini chaqiradi. Bolalarga yedirilayotgan ovqatlar 
tarkibidagi yog’larning miqdorigagina emas, balki uning sifatiga 
ham e ’tibor berish kerak. T o'la qimmatli oziqa yog'larining tarkibi­
da, albatta, vitam inlar va lipidlar ham boMishi zarur. Uglevodlar bo­
lalar organizmi tom onidan juda vengil o'zlashtiriladi (98-99 % ga-
343
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

cha). O ziqalar bilan uglevodlam ing qabul qilinisbi ularning qonida 
qand miqdorini 2 martagacha oshirishi mumkin. Lekin bolalar va 
o'sm irlarning organizmi voyaga yetgan odam larnikiga nisbatan 
ancha chidamli. Bu chidamlilik. odatda. bolalarning yoshiga (bola 
qancha yosh bo'Isa, unda shuncha past yoki kam miqdorda oziqla- 
nish giperglikemiyasi kuzatiladi) oziqlanishi, ovqat hazm ining ho- 
lati va boshqalarga bog'liq bo'ladi.
Bola organizmi tom onidan o'zlashtirilgan madanli moddalar- 
ning miqdori faqatgina organizmining ularga bo'lgan talabi bilan 
emas, balki iste’mol qilinayotgan ovqatlar tarkibidagi miqdoriga 
bog'liq b o ia d i.
Organizmning o'sishi uchun kalsiy muhim ahamivatga ega. 
Unga bo'lgan talab o'sislining birinchi yilida va balog'atga yet­
gan davrda ancha vuqori b o ia d i. O 'suvchi organizm uchun fos- 
forning ham ahamiyati katta. Qon hosil bo'lishi uchun tem ir zarur 
bo'lsa, natriy. kaliy. kalsiy va boshqa elementlar ionlarining nisbati 
juda katta aham ivatga ega, chunki ularning miqdori liar bir yoshda 
o'zgarib turadi.
O 'suvchi organizm uchun suvning ahamiyati juda yuqori. B o­
lalar organizmining o'sishi organizmdagi moddalar almashinuvi- 
ning jadal kechishini ta'm inlash uchun suvning yetarii miqdorda 
bo'lishiga bog'liq. Suvning biriktirib olishda va uning berilisbida 
oqsillarning roli juda katta. Yosh bolalarda suvning yetishmasli- 
gi oraliq almashnuvni keskin buzadi. Bolalarning yoshiga qarab, 
1 kg tirik massaga xarajatlanayotgan bir kecha-kunduzlik energiya 
miqdori ham kam ava boradi.
Bolalarning jism oniy vaaqliv jihatdanm o'tadil rivojlanishi uchun 
ratsion asosida oziqlanish juda muhim ahamiyatga ega. Oziqlanish 
mahsulotlari turli yoshdagi organizm talablarini qondiribgina qol- 
masdan, ya'ni faqatgina hayotiy jarayonlarni ta'm inlash uchungina 
emas, balki qisman bo'lsada yetarii darajada o'sish va rivojlanish 
uchun to 'la qimmatli oqsillar. y o g ia r, uglevodlar, mineral tuzlar, 
suv va vitaminlarni organizmda zaxira holida jamlanishini ta'm in ­
lash kerak. Shu sababli turli yoshdagi bolalarning kunlik oziqlanish 
ratsionlarida oqsillar, uglevodlar va yog'larning m a'lum miqdord-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

agi nisbati saqlanishi zarur. Bolalarning ovqatlari yetarli miqdorda 
kletchatka saqlashi zarur va ovqat hazmi kanalining motorikasini 
ta'm inlovchi. chiqariluvchi mahsulotlarni saqlashi kerak.
Voyaga yetgan odamlardan farqli o'laroq bolalar organizmining 
m o'tadil o'sishi va rivojlanishi uchun to'g^'i tartib asosida oziqla- 
nish yanada kattaroq aham iyatga ega. To'yib ovqatlanm aslik kabi 
m e ’yoridan ortiqcha yeb q o ‘yishning oldini olish maqsadida har 
bir ovqatlanish uchun (5-6 marta hayotning birinchi oyida, 2 -3 oy- 
likda - 5 marta, 1,5 yoshdan boshlab - 4 marta) m a’lum miqdorda 
ovqatlar taqsimlanishi kerak.
1,5 yosh bolalar 4 marta ovqatlanishga o'tganidan keyin har 
kuni kam ida 2-marta issiq ovqat yeyishi kerak.
Bundan tashqari, bolalarni ovqatlantirishda oziq mahsulotlari- 
ning nisbati va ulardagi to ‘yimli m oddalar hisobga olinishi zarur, 
1 yoshdan 3 yoshgacha b o ‘lgan davrda bolalarga 75 % hayvonot 
dunyosi oqsillari va 25 % o'sim liklar dunyosi oqsillari (non, meva, 
sabzavotlar) berish kerak.
3 dan 5 yoshgacha 65 % hayvonot va 35 % o ‘simliklar oqsi-
li, 5 yoshdan katta bolalarga 50 % hayvonot va 50 % o'sim liklar 
oqsillari (voyaga yetgan odamlarga esa 30 % dan kam bo'lm agan 
hayvonot oqsili) berilishi kerak.
Bolalar organizmining oqsillarga boMgan talabi yoz paytida 
tashqi haroratning ko'tarilishi va katta miqdordagi harakat tufayli 
15-20 % ortadi. Sabzavotlar, k o ’katlar va m evalar bolalik davri- 
da jud a foydali, chunlci ularning tarkibida katta m iqdorda mineral 
moddalar va vitam inlar saqlanadi, shu bilan birga ichaklarda ach- 
ish-bijg' ish va chirish jarayonlarini chiqannaydi.