O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a a. V. Narbekov dinshunoslik asoslari toshkent

cardinalis
– asosiy, katta, eng 
muhim degan ma’nolarni anglatadi), ya’ni katolik cherkovida papadan 
107

---

keyin turuvchi mansabdor shaxs kollegiyasi umrbod muddatga saylaydi. 
Hozirgi kunda Rim papasi nemis millatiga mansub Benedikt XVI. 
Vatikan davlatining asosiy qonuni sifatida Konstitutsiya qabul 
qilingan. Unga ko‘ra, Rim papasi qonun chiqaruvchi, ijroiya va sud 
hokimiyatining boshlig‘idir. Davlatning Markaziy ma’muriy boshqaruv 
apparatiga Rim kuriyasi rahbarlik qiladi. U dunyoning ko‘pchilik 
mamlakatlarida faoliyat ko‘rsatayotgan katolik cherkovi va Vatikanga 
bo‘ysunuvchi dunyoviy tashkilotlarning ishlarini boshqaradi. Rim kuriyasi 
davlat kotibiyati, 9 ta kongregatsiya (lotincha 
congregatio
– ittifoq, 
birlashma degan ma’nolarni anglatadi, davlat vazirliklari vazifasini 
bajaradi), 12 ta kengash, 3 ta tribunal va 3 ta devonxonadan iborat. 
Davlat kotibiyatiga kardinal stats-kotib rahbarlik qiladi. U Bosh vazir 
va tashqi ishlar vaziri vazifalarini bajaradi. Davlat kotibiyati ichki va 
tashqi ishlarni boshqaradi. Muqaddas kongregatsiyalar, kengashlar va 
kotibiyat cherkov ishlari bilan shug‘ullanadi. Uning tarkibidagi diniy 
ta’limot masalalari bilan shug‘ullanuvchi kongregatsiya eng asosiysidir. 
Ushbu tashkilot ruhoniylar va ilohiyotshunoslarning dunyoqarashi, xulq-
atvori va matbuotda chiqishlarining ortodoksal katolik cherkovi 
ta’limotiga mos kelishini nazorat qilib turadi. O‘rta asrlar davrida ushbu 
tashkilot hurfikrlikning har qanday ko‘rinishlariga qarshi keskin kurash 
olib borgan, inkvizitsiya sudlarini tashkil etib, ularga rahbarlik qilgan. 
XX asrda jahon miqyosida demokratik jarayonlarning tobora keng 
yoyilishi katolik cherkovini boshqarish ishida ham muayyan 
o‘zgarishlarga sabab bo‘lgan. Cherkovni boshqarishda demokratik qad-
riyatlar joriy qilingan, milliy cherkovlarning vakolatlari kengaytirilgan. 
Rim papasi huzurida maslahat ovoziga ega muqaddas Sinod tashkil 
etilgan. Sinod uch yilda bir marta chaqiriladi. Uning tarkibi milliy 
yepiskoplar konferensiyalari va rohiblar ordenlarining rahbarlari, Sharqiy 
cherkovlarning patriarxlari va mitropolitlari hamda papa shaxsan 
tayinlagan ruhoniylardan iborat. Sinod katoliklarning hayoti va e’tiqodi 
bilan bog‘liq eng muhim masalalarni muhokama qiladi va ular yuzasidan 
bajarilishi shart bo‘lgan qarorlarni qabul qiladi. 
Mintaqalar darajasida yepiskoplarning konferensiyalari o‘tkazib 
turiladi. Konferensiyalar oralig‘ida unda saylangan rahbarlik organi 
faoliyat olib boradi. Mintaqaviy konferensiyalarga cherkov bilan bog‘liq 
ishlarni boshqarishda keng vakolatlar berilgan. 
Milliy cherkovga papa tayinlagan kardinal, patriarx yoki mitropolit 
rahbarlik qiladi. Milliy cherkovlar yeparxiyalarga bo‘linadi. Yeparxiyaga 
iyerarx (grekcha 
hieros
– muqaddas, 
arche
– hokimiyat degan ma’nolarni 
108

---

anglatadi) rahbarlik qiladi. Iyerarxga, boshqarayotgan yeparxiyaning 
nufuziga qarab, yepiskop yoki kardinal unvoni berilishi mumkin. 
Katolik cherkovining boshlang‘ich tashkiloti (pravoslaviyedagi kabi) 
qavm (prixod) deb ataladi. Qavmlarni ruhoniy boshqaradi. 
Cherkov boshqaruvi sohasidagi o‘zgarishlar diniy ta’limot va uning 
ijtimoiy doktrinasida ham modernizatsiya jarayonlarini kuchaytirdi. Bu 
jarayonlar kam o‘zgaruvchan diniy ta’limotda ham yaqqol namoyon 
bo‘lmoqda.
Diniy ta’limotdagi modernizatsiya jarayonlari ta’sirida katolik 
cherkovining ustunligi to‘g‘risidagi g‘oyadan voz kechildi, umumiy 
xristianlik g‘oyalari atrofida birlashish zarurligi tan olindi. Xristianlik 
konfessiyalarini birlashtirish to‘g‘risidagi ekuminizm (grekcha