6.10. Sementbeton qoplamalarni joriy ta’mirlash
Sementbeton qoplamalarni joriy ta’mirlash ta'mirlashni quyidagi ketma-
ketligi tavsiya etiladi:
- kengayish choklarini (kengayishni ta’minlovchi choklarni) qurich; kesish,
tozalash, kengaytirish choklarnining geometriyasini tiklash va ularni muhrlash;
yoriqni saqlash; plitalarning shikastlangan qismlarini butun qalinligi bilan
almashtirish; qoplamaning sirtini tekislash; plitalar va teshiklarning singan
qirralarini yo‘q qilish; beton yuzaning yo‘q qilinishini bartaraf etish; siqilish
yoriqlarini yo‘q qilish; betonning sirtini maxsus suv o‘tkazmaydigan aralashmalar
bilan mustahkamlash.
Kengaytiruvchi bo‘g'inlarning muhrlanishini tiklash quyidagi operatsiyalarni
o‘z ichiga oladi: tikuvni eski mastikadan tozalash, tikuvni tikuv to‘sar bilan kesish,
tikuvni metall cho‘tkalar bilan tozalash, siqilgan havo bilan puflash, issiq havo
bilan nam beton bilan quritish, muhrlash simini bosish, tikuv devorlarini astar bilan
davolash, muhrlash.
Yoriqning qirralari singan bo‘lmaganda 40 mm gacha bo‘lgan yoriqlarni
saqlash amalda kengaytirish bo‘g'inlarini muhrlash bilan bir xil texnologiya
asosida amalga oshiriladi. Saqlashdan oldin yoriqlar barmoq tegirmoni bilan 30
mm chuqurlikka kesilib, tosh jarohatlari, chang, axloqsizlik va boshqa begona
narsalardan yaxshilab tozalanadi, bu muhrlash materiallarining betonga yaxshi
yopishishiga xalaqit beradi. Yoriq siqilgan havo bilan puflanadi va issiq havo bilan
nam beton bilan rezina shag'al quyiladi yoki muhrlangan shnur bosiladi, yoriq
devorlari astar bilan ishlanadi va muhrlanadi. Yoriqlarning qirralari sezilarli
darajada vayron bo‘lgan taqdirda, ular chiplarni ta'mirlash kabi maxsus
materiallardan foydalangan holda tuzatadilar.
289
Qattiq qoplamadagi bo‘g'inlar va yoriqlarning barcha turlarini muhrlash
uchun sovuq va issiq plomba moddalari, shuningdek butun va ichi bo‘sh kauchuk
profil ishlatiladi. Mastik turini tanlashda, qoplama joylashgan mintaqaning
mumkin bo‘lgan maksimal salbiy va ijobiy havo harorati hisobga olinadi.
Qoplamalarda plomba moddasining samaradorligi va uning xizmat qilish muddati
katta rol o‘ynaydigan materiallarning deformatsiyalanishi bilan ta'minlanadi.
Sızdırmazlık mastikalarining nisbiy uzayishiga qo‘yiladigan talablar jadvalda
keltirilgan. 17.5.
6.9-jadval
Sızdırmazlık mastikalarining talab qilinadigan nisbiy uzayishi
Plita
uzunligi,
m
Deformatsion choklarni
yoriqlarini o‘rtacha
kengligi, mm
Talab qilinadigan nisbiy uzayishi, %
Mo‘'tadil iqlim sharoiti
(+20°S... -20°S)
Qattiq iqlim sharoiti
(+30°S...-50°S)
5
80
160
5
10
40
80
20
20
40
30
13
27
5
160
320
10
10
80
160
20
40
80
30
27
53
5
320
640
20
10
160
320
20
80
160
30
53
107
290
Rossiya va MDH mamlakatlarining yo‘llarida turli xil yo‘l-iqlim zonalarida
bo‘g'inlar va yoriqlarni muhrlash uchun Novomast seriyasi (Rossiya) va CRAFCO
(AQSh) (17.6-jadval), BIGUMA (Germaniya) va boshqalar keng qo‘llaniladi.
6.10-jadval
Mastikalarni muhrlashning asosiy ko‘rsatkichlari
Germetuka markasi
Novomast (Rossiya)
(TU5775-001 -
18893843-99)
CRAFCO
(AQSh)
65
75
90
100
RS
34231
RS
34221
Iqlim mintaqasi
I-II
I-II
III-
IV
V
I-II
II-III
KiSh bo‘yicha yumshash harorati, °S, kam
emas
65
75
90
100
-
-
Fraasu bo‘yicha mo‘rtlig harorati, °S,
undan yuqori emas
-25
-45 -40
-35
-40
-30
Uzilishga cho‘zilishda nisbiy o‘zayich, %,
kamida:
20°S da
100 450 450 350
-
-
-20°S da
50
150 100
50
200
50
Plitalarning qirralarini yo‘q qilishda ular olmos disklari bo‘lgan tikuv to‘sar
yordamida nuqsonli joylarni aniqlaydilar. Vayron qilingan beton kam zararli
energiya bilan pnevmatik asbob bilan chiqariladi (maxsus perforator, igna
tabancasi bilan) va ta'mirlash joyi metall cho‘tkalar bilan yaxshilab tozalanadi.
Birlashma va yoriqlarning singan qirralari yo‘q qilingan taqdirda, tikuvga
(yoriq) egiluvchan naqshlar o‘rnatiladi. Keyin sirt astarlanadi, shikastlangan joy
ta'mirlash materiallari bilan to‘ldiriladi va agar ta'mirlash materiali mineral
291
biriktiruvchi asosida tayyorlangan bo‘lsa, sirt ehtiyot bo‘ladi. Ta'mirlash materiali
qotib qolgandan so‘ng, yumshoq ishlov berish jarayoni olib tashlanadi.
Plitalarning singan qirralarini yo‘q qilish, kengayish bo‘g'inlarini muhrlash
va yoriqlarni saqlash uchun tavsiya etilgan mexanizatsiyalash vositalari Jadvalda
keltirilgan. 17.7.
6.11-jadval
Mexanizatsiyalashning maxsus vositalari
Ish turlari
Tavsiya etiladigan mexanizmlar
Maqsad
Kengayish choklarini
berkitish
1.
CF
seriyali
choklarni
kesuvchi
(CEDIMA kompaniyasi)
1. Choklarni ochish
2.
Cho‘tkali
mashina
NShR-613X
(RASTOM firmasi)
2. Choklarni tozalash
3. 6 atm. komressor
3. Choklarni tozalash
4. 600 gradusgacha issiq havo generatori
4. Chok bo‘shlig'ini quritish
5. Issiqlik yog'ini majburiy aralashtirish va
isitish bilan ishlaydigan LS seriyali
qozonxonalar
5. Berkituvchi mastikalarni
isitish, choklarni to‘ldirish
6. Purkagich asbob
6. Gruntli tarkibni choklarning
tayyorlangan yuzasiga
qo‘llash
Yoroqlarni berkitish 1. Barmoq frezasi (CFR-60)
1. Yoriqni ochish
2. Cho‘tkali mashina (FB-16)
2. Yoriqni tozalash
3. 6 atm. komressor
3. Yoriqni tozalash
4. 600 gradusgacha issiq havo generatori
4. Yoriqni quritish
5. Purkagich asbob
5. Berkituvchi mastikalarni
isitish, yoriqlarni to‘ldirish
6. Termal yog'ni majburiy aralashtirish va
isitish bilan ishlaydigan qozon
6. Isitish berkituvchi
mastikalari, yoriqlarni zich
berkitish
Plita qirg’og’ini
sinishini bartaraf
1. CF seriali chok kesuvchi
1. Okonturivanie defektnыx
mest
292
qilish
2. 28 Kdj (TE-54) gacha energiya bilan
zarb beruvchi Perforator
2. Betonni siniqlarini yo‘q
qilish
3. Ignali pistolet (AT-2000)
3. Beton sirtini tozalash
4. 6 atm. komressor
4. Beton sirtini tozalash
5. 600 gradusgacha issiq havo generatori
5. Ta'mirlash uchun
tayyorlangan qoplamalarning
yuzalarini quritish
6. Burilish avtomati bilan burg'ulash
mashinasi
6.
Metall
shtirlar
uchun
quduqlar qazish
7. Gorizontal burg’ilash uchun burg'ulash
mashinasi
7. Metall shtirlar uchun
quduqlar qazish
8. Aralashtirgich
8. Qorishmani tayyorlash
(betonni)
Plitalarning shikastlangan qismlarini almashtirishda ular kontur bo‘ylab
almashtirilgan plastinkaning to‘liq qalinligiga qadar kesib, segmentlarga
bo‘laklashdi.
Ushbu
texnologiyaning
muhim
elementi
almashtiriladigan
taxtalarning kesilgan qismlarini ko‘tarishdir. Buning uchun qoplamada burg'ulash
quduqlariga o‘rnatilgan maxsus koletli tutqichlardan foydalaniladi. Bu sizga
qoplamaning ulashgan qismlarining chekkalarini shikastlamasdan plitalarning
shikastlangan qismlarini olib tashlashga imkon beradi. Keyinchalik, taglik qatlami
va yangi tashkil etilgan qoplama o‘rtasida toymasin qatlam o‘rnatiladi. Ilgari
yotqizilgan va yangi qoplama plitalari, mustahkamlovchi ramkalar va pinlar
birgalikda ishlashini ta'minlash uchun. Beton aralashma kichik o‘lchamdagi
mexanizatsiyalash yordamida yotqiziladi, bu esa kerakli tekislik va qiyalikni
qoplashga imkon beradi.
Rossiyada "Irmast-Xolding" YoAJ tomonidan MACspa (Italiya) litsenziyasi
bo‘yicha ishlab chiqarilgan "Etaso" quruq beton aralashmalari (Kozlov GN,
transport tuzilmalarining temir-beton konstruktsiyalarini ta'mirlash uchun "Emaco"
quruq beton aralashmalari sement beton qoplamalarini ta'mirlashda keng
293
qo‘llanilgan edi // Ilmiy-texnik inform.bat / Informavtodor. - M., 2001. - 5-son. -
44-57-betlar).
Etaso seriyasining aralashmalarining asosini Portland tsement klinkeri
asosida olingan tez qotib turadigan, plastiklashtirilgan kengaytirilgan mahsulot va
kengaytiruvchi va plastiklashtiruvchi qo‘shimchalar majmuasi bo‘lgan maxsus
McFlow tsementidir (17.8-jadval).
6.12-jadval
Etaso betonining mustahkamlik xususiyatlari
Materiallar texnik
xususiyatlari
Etaco
S66
Etaso
S88
Etaco CFR tarqalib
mustahkamlangan
Etaso APS uch
komponentli
Siqilishga mustaxkamligi,
MPa, davrda:
3 soat
-
-
-
45,0
24 soat
30,0
30,0
25,0
70,0
28 soat
72,0
72,0
60,0
80,0
Egilganda cho‘zilishga
mustaxkamligi, MPa, davrda:
3 soat
-
-
-
20,0
24 soat
4.5
4,5
10,0
25,0
28 soat
8.5
8,5
15,0
30,0
Yotqizish uchun harorat
chegarasi,
S
+5...+50 +5...+50
+5...+50
-25...+25
Yotqizish qalinligi, mm
40-100 10-40
10-40
5-400
"Etaso" va ularga asoslangan beton aralashmalarning asosiy afzalliklari
quyidagilardan iborat:
montajdan keyin siqishni talab qilmaydigan tayyor aralashmalarning
foydalanish qulayligi va yuqori mahsuldorligi; yuqori harakatchanlik va
harakatchanlikni uzoq vaqt ushlab turish (1,5 soatdan ortiq), reoplastiklik va suv
bilan
aralashtirilganidan
keyin
aralashmalarning
ajralmasligi;
qisqargan
294
kompensatsiya plastikda ham, qattiqlashtirilgan holatda ham; yuqori boshlang'ich
(kamida 30 MPa) va yakuniy (70 MPa dan kam bo‘lmagan) beton; eski beton va
po‘latga mukammal yopishish, yuqori charchoq qarshilik; 300 dan ortiq tsikl
uchun muzga qarshi materiallar eritmasida betonning sovuqqa chidamliligi, suvga
chidamliligi uchun beton darajasi W12 dan yuqori; temir tolali beton uchun yuqori
zarba qarshiligi va bükme kuchi; betonning elastik moduliga yaqin elastik modul.
Beton yo‘llarda, ayniqsa, kengayish bo‘g'inlarida kestirib, bo‘g'inlar
ta'minlanmagan bo‘lsa, alohida plitkalarda cho‘kma topiladi. Sarkma plitalarini
ko‘tarish bo‘yicha ishlarni bajarish uchun har bir plastinkada diametri 35 dan 50
mm gacha bo‘lgan 6 tadan 8 tagacha teshik burg'ulashadi va plitaning butun
yuzasiga teng ravishda tarqaladi. Fittingslar teshiklarga kiritilib, ularga o‘rnatiladi.
Bosim ostida etkazib beriladigan havo ta'siri ostida beton plitalar taglikdan chiqadi.
Keyin plastinka ostiga maxsus yuqori tezlikli eritma in'ektsiya yo‘li bilan quyiladi
va bo‘shliqlar bosim ostida to‘ldiriladi. O‘rnatilgan plitalar kerakli darajaga
ko‘tariladi. Beton plitaning yuqori qismidagi burg'ulash teshiklari tozalanadi va
maxsus kompozitsion bilan to‘ldiriladi. Ta'mirlangan uchastkada harakatlanish ish
tugaganidan keyin 4 soatdan keyin mumkin.
Qoplamadagi notekislikni bartaraf etishning yana bir usuli - uni maydalash.
Buning uchun maxsus kuchli dastgohlar qo‘llaniladi, ularning ishchi tanasi
umumiy kengligi 0,6-1,5 m bo‘lgan olmos pichoqlari to‘plamidir, olmos pichoqlari
betonning qolgan qismini mikro tuzilishini buzmasdan kesishadi.
Ushbu texnologiya nafaqat qoplamaning notekisligini bartaraf etishga
xizmat qiladi, balki g'ildiraklarning beton qoplamaga yopishib borishi natijasida
harakat
xavfsizligi
darajasining
oshishi
bilan
bog'liq.
Tsement-beton
qoplamalarining yopishishini oluklar orasidagi yivlar orasidagi masofa 50 mm
bo‘lgan 6-6 mm gacha ko‘tarish uchun oluklar kesiladi.
Betonni tozalash - bu qattiq qoplamalarga zarar etkazishning eng xarakterli
shakli. Asfaltbeton va an'anaviy tsement beton aralashmalari, suyuq shisha
aralashmalari, shuningdek nozik taneli beton yordamida beton qoplamalarining sirt
qatlamini tuzatish usullarining tahlili ular etarlicha samarasiz ekanligini ko‘rsatdi.
295
Shunday qilib, suyuq shisha ustiga aralashmalarning ishlatilishi ta'mirlash
texnologiyasining murakkabligi, yuqori narx va ish xavfining ortishi bilan
tavsiflanadi.
An'anaviy beton aralashmalar va nozik taneli beton aralashmalardan
foydalanish
ta'mirlash
qatlamining
zarur
chidamliligini
ta'minlamaydi,
ta'mirlanadigan maydonlarda etarlicha uzoq vaqt davomida transportirovka qilishni
talab qiladi.
Qattiq yuzalar yuzasini tuzatishda nozik asfalt qatlami eng kam bardoshli
hisoblanadi. Shu bilan birga, tsement beton qoplamining ko‘rinishi keskin
yomonlashadi. Beton qobig'ini yo‘q qilish uchun mastikadan foydalanish xavfsiz
qoplama holatining xayolotini keltirib chiqaradi. Mastik va beton qatlamlari bilan
aloqa qilganda namlik kontsentratsiyasi muzlatganda beton yuzasini yo‘q qilish
jarayonini tezlashtiradi.
Peeling chuqurligi 10 mm gacha bo‘lgan holda, uni maydalash orqali
qoplamaning sirtini oldindan tekislash mumkin, so‘ngra emdirish orqali betonni
suv o‘tkazmaydigan kompozitsion bilan mustahkamlash mumkin [16]. Peeling
chuqurligi 10 mm dan oshgan holda, ta'mirlashning mumkin bo‘lgan
texnologiyalaridan biri shundaki, shikastlangan sirt birinchi navbatda vayron
qilingan betondan tozalanadi, maxsus astar bilan ishlov beriladi va keyin Etaso
seriyasidagi tezkor qotib qolgan yuqori kuchli temir-beton yordamida ta'mirlanadi.
Rasm 6.54. Sementbeton qoplamasini joriy ta’mirlash texnologik jarayonlari
E20-2-34. Tayyorlangan tsement-beton qoplamalar (betondan foydalangan
holda) Ishning ko‘lami:
1.
Ta'mirlangan
joylarning
konturlari.
2.
Qovoqlarning
chetlariga
to‘rtburchaklar shakl va plumb holatini berish uchun pnevmatik asboblar
296
yordamida qirralarni kesish va qoldiq betonni olib tashlash. 3. Chovoqlarni va
kirlarni chang va axloqsizlikdan tozalash, siqilgan havo bilan puflash orqali metall
cho‘tkalar bilan tozalash. 4. Chovoqlarning devorlarini suv bilan namlash. 5.
Tsement ohakini tayyorlash. 6. Ta'mirlangan joylarning devorlariga va pastki
qismiga cho‘tka bilan tsement ohakini qo‘llash. 7. Beton aralashmani qo‘l bilan
yotqizish. 8. Tuzilgan aralashmaning tebranishi yoki süngü bilan sirtning oxirgi
qoplamasi bilan siqilishi. 9. Tuzatilgan joylarni 5-6 sm qatlam bilan qum bilan
to‘ldirish 10. Qoplamani qumdan tozalab, uni chetlari bilan supurish. 11.
Devorlarni o‘rnatish va olib tashlash.
Ta'mirlash - bu kichik mayda deformatsiyalarni va yo‘lak va kiyimlarning
kattalashib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun ularni yo‘q qilishga qaratilgan
ta'mirlash ishlari. Joriy ta'mirlash jarayonida qoplamalarning barcha mahalliy
shikastlari yo‘q qilinadi: teshiklar, singan qirralar, alohida yoriqlar, gaykalar,
joylar, po‘stlog'lar, to‘lqinlar yo‘q qilinadi va choklar va tikuvlar tuzatiladi.
Tsement beton qoplamalarida yoriqlar berkitish. Kaliforniya transport
ma'muriyati
metakrilat
qatronidan
foydalanib,
yo‘llardagi
tsement-beton
qoplamadagi yoriqlarni muhrlab qo‘ydi. Metakrilat qatronlari past yopishqoqlik,
yuqori chaqnash nuqtasi, tez qotish va qoplamaga chuqur kirib borish qobiliyati
bilan ajralib turadi. Yoriqlarni metakrilat qatroni bilan to‘ldirish uchun 11,6 ming
m2 sig'imli mobil purkagich ishlatilgan. Metakrilat qatronini qo‘llashdan 25 minut
o‘tgach, qoplamaga qum quyildi. Qatronlar qattiqlashganda, qum sirtga mahkam
o‘rnashib, qoplamaning kerakli pürüzlülüğünü ta'minlaydi. Tadqiqotlar shuni
ko‘rsatdiki, metakrilat qatronlarining chuqurlik chuqurligi 0,005 sm bo‘lgan yoriq
kengligi bilan 3,17 sm.
Nyu-York shtatida (AQSh) yoriqlar polimer qo‘shimchalari va shisha tolali
biriktiruvchi moddalar bilan tsementlanadi. Birinchidan, siqilgan havo moslamasi
va cho‘tkalar yordamida yo‘l sirtidagi barcha yoriqlar tozalanadi, so‘ngra har bir
yoriqqa polimer qo‘shimchalari bilan kerakli haroratga qizdirilgan bog'lovchi
quyiladi. Silliq va tekis yuzani olish uchun kauchuk uchi bo‘lgan kazıyıcı
ishlatiladi. Keyin tayyor shisha tolali chiziqlar yo‘lning yuzasiga, yoriqlarga
297
quyilgan bog'lovchi ustiga qo‘yiladi. Qirg'ich bilan tekislangan, biriktirilgan shisha
tolali shisha ustiga qo‘shimcha bog'lovchi qatlami qo‘llaniladi. Yo‘lning
ta'mirlangan qismi bo‘ylab transport vositalarining harakati tolali shisha ustiga
bog'lovchi qo‘llanilgandan keyin 30 minut o‘tgandan keyin ochilishi mumkin.
Qattiq
tsement-beton
qoplamali
yo‘llarni
joriy
ta'mirlash
uchun
materiallardan biri bu plomba moddalari bo‘lgan bitumli elastomer bo‘lgan
Thormaseal. Ushbu materialdan foydalanganda yoriqlarni qum bilan qo‘shimcha
davolash talab qilinmaydi. Tormazalning muhim xususiyati uning har xil haroratda
yuqori egiluvchanligi. Ushbu material yoriqlarni muhrlashda, yo‘l va temir
yo‘lning orasidagi tsement-beton qoplamalarida bo‘g'inlarni to‘ldirishda ishlatiladi.
Sirt yaxshilab tozalanadi, quritiladi va issiqlik bilan ishlov beriladi. Tormaz
materialining etarli darajada yopishqoqligi bitta operatsiyadagi yoriqlarni
tugatishga imkon beradi, bunda ish unumdorligi kuniga 1,5-2,5 km ga etadi.
Materialning suyuqligi uning bo‘g'imlarga va yoriqlarga yaxshi kirib
borishini ta'minlaydi. Thormaseal-ning ishlatilishi yo‘llarning ta'mirlangan
qismlarida tez harakatlanish imkoniyatini yaratadi.
Dostları ilə paylaş: |