Termiz davlat universiteti metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish asoslari

 
Xalqaro birliklar tizimi birliklarini o‘nli karrali va ulushli birliklarining 
nomlari va belgilarini hosil qilish qoidalari 
SI ning o‘nli karrali va ulushli birliklarining nomlari va belgilanishi 4-
jadvalda keltirilgan ko‘paytuvchi va old qo‘shimchalar yordamida hosil qilinadi. 
4-jadval - SI ning o‘nli karrali va ulushli birliklarning nomlari va 
belgilanishini hosil qilish uchun foydalaniladigan ko‘paytuvchi va old 
qo‘shimchalar 
O‘nli 
ko‘paytuvchi 
Old 
qo‘shimcha 
Old 
qo‘shimcha 
belgisi 
O‘nli 
ko‘paytuvchi 
Old 
qo‘shimcha 
Old 
qo‘shimcha 
belgisi 
10
24
iota 
Y 
10
-1
detsi 
d 
10
21
zetta 
Z 
10
-2
santi 
s 
10
18
eksa 
YE 
10
-3
milli 
m 
10
15
peta 
R 
10
-6
mikro 
μ
10
12
tera 
T 
10
-9
nano 
n 
10
9
giga 
G 
10
-12
piko 
p 
10
6
mega 
M 
10
-15
femto 
f 
10
3
kilo 
k 
10
-18
atto 
a 
10
2
gekto 
h 
10
-21
zepto 
z 
10
1
deka 
da 
10
-24
iokto 
y 
Birlikning nomiga yoki belgisiga ikki yoki undan ko‘proq old 
ko‘shimchalarni ketma-ket qo‘shishga yo‘l qo‘yilmaydi. Masalan, birlik nomi 
mikromikrofarad o‘rniga pikofarad yozilishi kerak. 
Izohlar: 
1. Asosiy birlikning nomi - kilogramm "kilo" old qo‘shimchasiga ega 
bo‘lganligi sababli massani karrali va ulushli birliklarini hosil qilish uchun 
massaning ulushli birligi – gramm (0,001 kg) ishlatiladi va old qo‘shimchalar 
"gramm" so‘ziga qo‘shilibyozilishi lozim, masalan, mikrokilogramm (µkg) 
o‘rniga milligramm (mg). 

---

174 
2. Massaning ulushli birligi - grammni old qo‘shimchasiz ishlatish ruxsat 
etiladi (birlikning belgisi - g). 
Old qo‘shimcha yoki uning belgisi birlikning nomiga, yoki mos holda, 
belgisiga qo‘shib yozilishi lozim. 
Agar birlik birliklar ko‘paytmasi yoki nisbati ko‘rinishida tuzilgan bo‘lsa, 
u holda old qo‘shimchani yoki uning belgisini ko‘paytma yoki nisbatga kiruvchi 
birinchi birlik nomiga yoki belgisiga ko‘shib yozish lozim. 
Tug‘ri:
kilopaskal-sekunda 
taqsim metr
(kPa·s/m). 
Noto‘g‘ri:
paskal-kilosekunda 
taqsim metr 
(Pa·ks/m). 
Asoslangan hollarda, bunday birliklar keng tarqalgan hollarda bandning 
birinchi qismiga muvofiq tuzilgan birliklarga o‘tish qiyin bo‘lsa, old 
qo‘shimchani ko‘paytmaning ikkinchi ko‘paytuvchisiga yoki nisbatning 
maxrajida ishlatilishiga ruxsat etiladi, yani masalan: tonna-kilometr (t

km), volt 
taqsim santimetr (V/cm), amper taqsim millimetr kvadrat (A/mm). 
Darajaga ko‘tarilgan birlikning karrali va ulushli birliklar nomi old 
qo‘shimchani asosiy birlik nomiga qo‘shib yozish bilan hosil kilinadi Masalan, 
yuza birligining karrali yoki ulushli birligini hosil qilish uchun old qo‘shimchani 
asosiy birlik - metrga qo‘shish kerak: kilometrning kvadrati, santimetrning 
kvadrati va h.k. 
Darajaga ko‘tarilgan birlik olingan karrali va ulushli birliklarining 
belgilarini shu daraja ko‘rsatkichini mazkur birlikdan olingan karra yoki ulush 
belgisiga qo‘shib tuzish lozim, shunda ko‘rsatgich karrali (yoki ulushli) 
birlikning (old qo‘shimcha bilan birga) darajaga ko‘tarilganligini ifodalaydi. 
Misollar