Texnologiya va

bo‘lib, ular mehnat ta’limi fani bo‘yicha tashkil etiladigan amaliy
mashg‘ulotning barcha bosqichlarida o ‘quvchilami mustaqil ishlash va
ijod qilishga o ‘rgatadi. Kompozitsiyaning asosiy qonunlarini bilgan
o ‘quvchi har qanday buyumning tuzilishi, yasalishi, ish ketma-ketligini
ijodiy tahlil qilishi mumkin.
Kompozitsiyaning asosiy qonunlari deb quyidagilarni .-aytish:
mumkin: yaxlitlik qonuni, kontrastlar qonuni, tipiklik (yangilik
101

---

yaratish) qonuni, kompozitsiyaning barcha vositalarini g'ovaviy 
mazmunga bo'ysunishi qonuni
Yaxlitlik qonuni. Bu qonun barcha element (unsur) va b o iak la m i 
bir 
butunlikka 
birlashtiruvchilik 
vazifasini 
bajaruvchi 
qonun 
hisoblanadi. Mazkur qonunning mohiyati uning asosiy belgilari va 
xususiyatlaridan biri sifatida - o'quvchi tomonidan yasaladigan 
buyumning barcha komponentlarini bir butun, yaxlitlikka birlashtira 
oluvchi konstruktiv g ‘oya tushuniladi.
Bu qonun asosida o ‘quvchilarda kompozitsion fikrlashni o ‘stirisli 
mashqlarini (buyumlami ish ketma-ketligi asosida yaxlit k o ‘rinishga 
keltirish va tayyorlash, pardozlash va bajarish; kompozitsion 
vazifalarga oid va buyum tayyorlashdagi yangi materiallar bilan 
tanishib borish.
Bu jarayonda yaxlitlik qonuni bo'yicha kom pozitsiya alohida 
predmet b o iib g in a qolmasdan, balki, k o ’plab fanlarni o ‘zaro 
birlashtiradi ham. Bundan tashqari kom pozitsiya predmeti estetika, 
etika bilan jip s aloqada b o ia d i. Umuminsoniy g o ‘zallik tushunchasi 
kompozitsiyaning asosini tashkil etadi.
2. 
Pichoqchilik san ati haqida um umiy m aium ot. M a’lumki, 
pichoq kundalik hayotimizda ham, ishlab chiqarish sohalarida ham tez- 
tez ishlatiladigan kesuvchi asbob hisoblanadi. Binobarin kishilik 
jamiyati taraqqiyotida ham pichoqlarning o ‘m i katta. y a ’ni turli 
davrlarda turli pichoqlar yasalgan, boshqacha qilib aytganda, fan va 
texnika taraqqiy etib, odamlaming ilmiy va amaliy bilimlari kengayib 
borishi bilan pichoq yasash ishlari ham rivojlanib borgan. Bundan 
tashqari odamlar orasida pichoq bilan b o g iiq ayrim udumlar, irimlar 
ham yuzaga kelgan. Shuning uchun ham pichoqchilik haqida gap 
ketganda o ‘quvchilarga bu ajoyib hunar - san’at turining tarixi, 
maktablari, ustalari, pichoqlarning turlari, tuzilishi, tayyorlanishi va 
ishlatilishi haqida m aiu m o tlar bilan tanishish o iin lid ir. Quyida shular 
haqida to ‘xtalib o ‘tamiz.
Pichoqchilik san’ati tarixidan. Pichoqchilik san’ati deganda biz 
pichoq yasash kasbini tushunamiz; Pichoq bobolarimiz uchun 
qadimdan tirikchilik vositasi b o iib , xizmat qilgan. Hozirgi vaqtda 
pichoq yasash san’ati xalq amaliy san’ati qatorida e ’zozlanib 
kelinayotir. Nodir pichoqlar yasashda o ‘zbek pichoqsoz ustalarining 
oldiga tushadigan usta kam topiladi. Pichoq yasash boshlang'ich 
paleolit davridayoq m a’lum b o ig a n . Temir davrida hunarm andchilik
102

---

paydo b o ig a n va rivojlangan. Tem im ing k ashf etilishi pichoqchilik 
san’ati taraqqiyotida katta burilish b o id i. Mis va bronzadan pichoq 
yasash bronza davriga kelib avj olgan. Gesiodning "Mehnat va kunlar", 
Gomerning "Iliada" asarlarida pichoqning x o ‘jalikdagi o ‘rai haqida 
batafsil bayon etilgan. Osiyo qit’asidapichoqchilikning eng rivojlangan 
joy i arab mamlakatlari b o ig a n , Ispaniva va Italiyada esa tez o 'sib
rivojlanibketgan. XVI asrda Germaniya, Angliya, Avstriya, Fransivada 
pichoqchilik 
kasb 
sifatida 
ta qiqlamb, 
pichoqni 
oshxonalarda 
ishlatishgan. XVII asr boshlarida pichoqning ochib yopiladigan, pakki, 
ustara, choiitakda saqlanadigan pakkilar va boshqa turlari vuzaga 
keldi. Arxeologik topilmalardan m aiu m k i, O rta Osiyo hududida 
miloddan avvalgi 2-mingyiIlikka oid pichoq namunalari topilgan. 
Bolaliktepa. Afrosivob, Varaxsha devorlariga ishlangan rasmlardan 
m a iu m b o ia d ik i, pichoq uy-ro^zg'ordan tashqari harbiy qurol sifatida 
ham ishlatilgan. XX asrlarda pichoq yasash rivojlanib uni bezash 
texnologiyalari o'zgargan.
XV-XVII asrlarda yonga osib yuriladigan pichoqlarning turli 
xillari paydo b o id i. Buni Navoiy, Bobur asarlariga ishlangan 
miniatyuralarda k o'rish mumkin. Keyinchalik pichoqchilikning o ‘ziga 
xos m aktablari paydo b o id i. Farg‘ona vodiysi, Samarqand, Buxoro, 
Toshkent, Xorazm, Qashqadaryo, Surxondaryo qadimdan pichoqchilik 
markazlari b o iib , bunda ishlangan pichoqlar ishlash texnologiyasi, 
shakli, katta-kichikligi va bezaklari bilan farq qilgan. O 'rta Osiyoda 
qadimdan metallni qayta ishlash, v a'n i hunarm andchilik qurollari 
ishlab chiqarish uchun sharoit deyarli m avjud edi. Misning tabiiy 
zaxiralari, kumush, q o ‘rg ‘oshin, alyuminiy kabi m ateriallar juda k o ‘p 
edi. 
■
Pichoqdan qadimda 0 ‘rta Osiyoda erkaklarning eng zarur ish 
quroli va bezagi tariqasida foydalanilgan. Pichoqlarai badiiy bezash 
ham katta ahamiyatga ega b o ig an . Shuning uchun ham Sharq 
m adaniyatining eng yaxshi a n ’analarini qayta tiklash va o ‘zlashtirish 
natijasida m am lakatim izdagi pichoqsozlar milliy pichoqni san'at 
darajasiga k o ‘targanlar. M ashhur venger sayyohi A. Vamberi o'zining 
ajoyib " 0 ‘rta Osiyo bo'ylab sayohat" asarida Qashqadaryoning 
pichoqchiligi haqida bunday yozadi: bir xillari sifat jihatidan 
hisorlilam ikidan ustun b o im a sa ham, ammo, butunlay 0 ‘rta Osiyoga 
tarqalgan b o iib , xo ‘jalar tomonidan hatto Eron, Arabiston, Hindistonga
103

---